خوراسانلي دده ايلياسˊدان بير ريساله
Xorasanlı Dədə İlyasdan Bir Risalə
فصل في بيان خلوت المشايخ رحمه الله لي بابا الياس خراساني
[خوراسانلي بابا ايلياس ˊدان دده‌له‌رين –تانري يارليقاسين- قويتوسونو آنلاتان تزگينج]
مئهران باهارلي
سؤزوموز
بو ياپيت خوراسانلي بابا ايلياس آدينا دوزه‌نله‌نميش ١٤١بئيتليك تاقشيت (منظوم) بير ريساله‌دير. ريساله‌ده دده‌له‌رين (شئيخله‌رين) قويتوسو (خلوه‌تي)، قويتو چئشيتله‌ري، قويتو گؤرگو (آداب) و قوراللاري قونو ائديلميشدير. ريساله‌نين بابا ايلياسˊين اؤزو مو، يوخسا اونون ديلينده‌ن و آرديللاري (موريدله‌ري) ساريسيندان (طره‌فينده‌ن) يازيلديغي بللي دئييلدير.
بابا ايلياس (دوغوم: ؟، ؟- اؤلوم: ١٢٤٠، آماسيا)
اؤنجه ارگه‌نه، سونرا بيتگي، سونرا ايلخي، سونرا يالينيق ائوره‌له‌رينده‌ن گئچديك، اريشديك بوتؤو هونا
بابا ايلياس (شيخ شجاع الدًين ابو البقاء بابا الياس خراساني) موغول ائلييي (ايستيلاسي) سونوجوندا ييخيلان خاره‌زمشاهلار اركله‌تي (دئوله‌تي) تورپاقلاري قاپساميندا اولان خوراسانˊدان آنادولوˊيا كؤچه‌ن بير تورك دده‌سيدير. دوغوم يئري و ايلي ده‌يره (حاققيندا) كسين بير بيلگي الده دئييلدير.
بابا ايلياس كنديسينه باغلي توركمانلارلا خوراسانˊدان آنادولوˊيا كؤچوپ آماسيا ياخينينداكي چات كندينه يئرله‌شميش؛ اورادا بير زاوييه قوراراق باغلي اولدوغو وفاييه (وفائيه) سوره‌ييني (طريقه‌تيني) يايمايا باشلاميشدير. او بير توركمان دده‌سي اولاراق، يسه‌وي دوشونجه‌له‌ري ايله بسله‌نه‌ن، شامان اينانجلاري ايله يوغرولان و بويو (جادو) ايله اوغراشان بيري ايدي. بابا ايلياسˊا گؤره گرچه‌ك اولان بو دونيادير، اؤلومده‌ن سونرا باشقا بير دونيا، اؤدول.له‌نديرمه و قييينلاما (جزالانديرما) يوخدور. بوتگو (شريعه‌ت) ياسالاري گئچه‌رسيزدير. توپلومدا قادين اركه‌ك آيريمي اولماماليدير. او بو اينانجلاري اؤز آرديللاري (موريدله‌ري) و اؤزه‌لليكله باش آرداسي (خليفه‌سي) بابا ايسحاقˊا دا اؤيره‌ديردي. بابا ايلياس آنادولودا ياشايان ياري شامان-ياري موسه‌لمان اولان كؤچه‌ري توركمانلارين سونسوز گووه‌نينه يييه ايدي. اونلار بابا ايلياسˊي، هون اوستو گوجله‌ره صاحيب بيري اولاراق گؤروردوله‌ر.
اوزه‌رينده فارس اكينجي (كولتورو) حاكيم اولان، يارماقلاريني (سيككه‌له‌ريني) بيله فارسجا كسه‌ن سلجوقلو اركله‌تي (دئوله‌تي)، آزه‌ربايجان ايله خوراساندان آنادولويا گله‌ن توركمانلاري ديشلاميشدير. سلجوقلو يؤنه‌تيمينين توركمانلار اوزه‌رينده كي باسقيلارينين آرتماسي، توركمانلارين كؤتو ياشام قوشوللاري، بابا ايلياسˊا چوخلو آرديل قازانديرميش، وفاييه سوره‌يينينين يئيينليكله ياييلماسينا نده‌ن اولموشدور. بابا ايلياسˊين توركمانلاري بو باسقيلاردان قورتارما چابالاري و سوره‌ك يئتيريمي (پيروپاقانداسي) اونو بير قورتاريجي (مئهدي) كيملييينه سوخموش و آرديللاري آراسيندا بابا رسول الله (تانري ايديلميشي دده) اولاراق آنيلماسينا نده‌ن اولموشدور. زامانلا بابا ايلياس چئوره‌سينه توپلاديغي چوخ ساييدا توركمان آرديللاري ايله، بير گوج حالينا گليپ او دؤنه‌م آنادولوسونون توپلومسال و يؤنه‌تگيل (سيياسي) ياشاميندا اؤنه‌ملي اوينام اويناميشدير. بو ايسه سلجوقلو يؤنه‌تيميني قورخوتموش و بابا ايلياسˊين اوزه‌رينه اوردو يوروتمه‌سينه نده‌ن اولموشدور.
بابا ايلياس ايسه ١٢٤٠ ايلينده سلجوقلو سولطاني ايكينجي غياث الدًين كيخسروˊيا قارشي ائتگيسي آلتينداكي توركمانلاري آياقلانديرميش، آياقلانمانين يؤنه‌تيميني آرداسي بابا ايسحاقˊا بيراخميشدير. آياقلانمايا، آنادولويا خوراسان و آزه‌ربايجاندان گله‌ن كؤچه‌به توركمانلارا اك اولاراق، خاره‌زم توركله‌ري ده قاتيلميشدير. بيله‌له‌رينه بابائي دئييله‌ن و سلجوقلو يؤنه‌تيمينه باش قالديران بو توركمان توپاري (زومره‌سي)، باشلانقيجدا گونئي دوغو و اورتا آنادولودا بير چوخ بؤلگه‌ني اله گئچيرميشسه ده، داها سونرالار آماسيا ياخينلاريندا مبارز الدًين ارمغانشاه گوجله‌ري قارشيسيندا يئنيلگييه اوغراميشدير. بونون اوزه‌رينه آماسيا قالاسينا سيغينان بابا ايلياس و چئوره‌سينده‌كيله‌ر ياخالانميش؛ بوتون باباييله‌ر، اوشاق و قادينلار ديشيندا، توپلوجا قيليچدان گئچيريلميشدير. بابا ايلياس ايسه بوتگو (شريعه‌ت) ياسالارينا گؤره يارقيلانيپ آسيلاراق يويولموشدور (ائعدام ائديلميشدير).
بابا ايلياسˊين اؤلومونده‌ن سونرا چئوره‌سينده‌كي ياري شامان-ياري موسه‌لمان تورك-توركمان يانداش و آرديللاري اؤلدويونه اينانماييپ، قير آتي ايله گؤيله‌ره آغديغينا (صوعود ائتدييينه)، گؤي تانريˊيا يوكسه‌لدييينه اينانميشلار. بوگون آماسيا- تارهال يولو اوزه‌رينده، ايلياس آديندا بير كند واردير. خالق، بابا ايلياسˊين ياتير و زاوييه‌سي قالينتيلارينين اورادا اولدوغونا اينانير.
اؤته‌كچيله‌ر (تاريخچيله‌ر) بو باشقالديريني توركمان اؤفكه‌سي و تورك يوگوروشو دييه آنارلار. بو آياقلانمالار، آنادولو سلجوقلو اركله‌تينين ييخيلماسينا يئريل (زمينه) ياراتميشدير. اوچ ايل بو اولايدان سونرا، تيتره‌يه‌ن سلجوقلو اركله‌تينين اوردوسو، موغوللارين سالديريسي قارشيسيندا يئنيلگييه اوغراييپ سلجوقلو خاقانليغي (ايمپاراتورلوغو) چؤكموشدور.
وفاييه سوره‌يينين باباييله‌ر قولونون قوروجوسو اولان بابا ايلياسˊين باشلاتديغي ترپه‌نيش (حره‌كه‌ت)، داها سونرا آردا و آرديللاري ساريسيندان سوردورولموشدور. بابايي ترپه‌نيشي، بير صوفو-ايچره‌ك (باطيني) و آشيريچي (غولات) آخيم اولاراق، سونراكي يوز ايلله‌رده آنادولو و آزه‌ربايجاندا اورتايا چيخان بيرسيرا توپارلارين (زومره‌له‌رين) اولوشماسينا يئريل آنيقلاييپ (حاضيرلاييپ)، چوخ ساييدا صوفو آخيملارين اؤنجوسو اولموشدور. باباييله‌ر ترپه‌نيشي داها سونرالار آبداللار فيرقه‌سي، ياريم يوز ايل سونرا بكتاشييه سوره‌يي و ان سون دا قيزيلباش آدي وئريله‌ن توپار و ترپه‌نيشين اولوشومو ايله سونوجلانميشدير. (بير خوراسانلي تورك اولان و بكتاشييه سوره‌يينين اونون آدي ايله باغلي اولان حاجي بكتاش ولي، بابا ايلياسˊين آرديللاريندان ايدي. روم آبداللاري ايسه، ١١-١٣ يوز ايلله‌رده آزه‌ربايجان و خوراساندان آنادولو و بالكانلارا گئچه‌ن تورك درويش و آلپ اره‌نله‌ر (غازيله‌ر) ديرله ر. خوراسان اره‌نله‌ري و خويلولار اولاراق دا بيلينه‌ن روم آبداللارينين اؤنجوله‌رينده‌ن ساري سالتوق (خوراسان)، بابا ايلياس (خوراسان)، حاجي بكتاش (خوراسان)، آبدال موسا (خوي)، گئييكلي بابا (خوي)، شئيخ بوزاغي (مره‌ند)، اخي ائوره‌ن (خوي)دير. روم آبداللاري آنادولو و بالكانلاردا بيزانس اؤلكه‌له‌رينين توركله‌شمه و ايسلاملاشماسينين اؤنجوله‌ري اولموشدورلار).
خوراسانلي بابا ايلياس ˊدان دده‌له‌رين –تانري يارليقاسين- قويتوسونو آنلاتان تزگينج
گل ائي طوطي يئنه سؤيله معاني
مشاييخ خلوه‌تينده ائت به‌ياني
نئجه گره‌ك دورور درويشه خلوه‌ت
نه ايله بولونور اول عالي دئوله‌ت
سنه اول خلوه‌تين حاليني بير بير
ائده‌يين طاقه‌تيم يئتديكجه بير بير
نه دئر خلوه‌ت حاقيندا شئيخ-ي كاميل
عؤمه‌ر ال-سؤهره‌وه‌ردي عاليم عاميل
دئدي كيم خلوه‌ت اولدو اوچه محصور
دييه‌يين شئيخ ديلينده‌ن، سن منه سور
اوچونجو داخي وار اوچ تورلو آدي
اوچو داخي بو يولدا سنه هادي
پس اه‌ووه‌ل خلوه‌ته سوفلي دئديله‌ر
اوچونجويه داخي عولوي دئديله‌ر
بولارين هر بيرينده واقيعه وار
گؤرونور تورلو تورلو، ائتمه اينكار
كيشي كيم خلوه‌ته راغيب اولا اول
آراييپ بير اييي شئيخي بولا اول
اولا اول شئيخ-ي كاميل هم موكه‌ممه‌ل
طريق-ي خلوه‌تي بيله موجه‌ممه‌ل
عوروج ائتميش اولا روحو اونون هم
بودور سؤز داخي يوخ واللاه-و اعله‌م
موريد كيم موسته‌عيد اولورسا بي پيچ
اره‌ر بير منزيله ارمه‌ز مله‌ك هيچ
[فصل ١]
پس اول خلوه‌تده شرط، بودور اونو بيل
كيچيره‌ك بير قارانقي خانه بولگيل
اوجاليغي اولا ميقدار-ي قامه‌ت
اوزونو سجده يئري اولدو عاده‌ت
اني اوتوردوغونجا اولا آنجاق
صوقاب اولمايا شمس گؤره باخيجناق
قاپيسين كيچچيك ائده، اؤرته مؤحكه‌م
بودور سؤز داخي يوخ واللاه-و اعله‌م
قاتيندا دار-ي معموره گره‌كدير
ايچينده آده‌م اولسا يئيره‌كدير
اونون قوربوندا اولماق دار-ي خلوه‌ت
يئي اولور چكمه‌يه اينگه‌نده وحشه‌ت
داخي غوسل ائيله‌ييپ، صئوبين نظافه‌ت
ائده، پس لابود اولدو اونا نييه‌ت
ته‌وه‌ججوه ائيله‌يه آللاهˊا اول دم
دئديييمده‌ن بيريسين ائتمه‌يه كم
موحه‌رريك اولمايا خلوه‌تده بئسيار
موصاحيب اولمايا هيچ اونا اغيار
فراييضده‌ن ره‌واتيبده‌ن زيياده
ناماز قيلمايا، بودور اوندا عاده
دؤرت ركعه‌ت شوكر-ي آبده‌ست قيلا آنجاق
طه‌هاره‌ت گئديپ آبده‌ست آلينجاق
ته‌وه‌ججوه قيبله‌يه ائتمه‌ك گره‌كدير
خلا يانيندا اولماق يئيره‌كدير
خوروجوندا ساخينا اول هاوادان
اوچورمايا كؤنول قوشون يوودان
يابانا باخمايا گؤزون يوما برك
خودادان قايريسيني ائيله‌يه ترك
قيداسي اولا بيله كندييي ايله
يا خلوه‌ت قاپيسي آرديندا اولا
سويونو حاضير ائده خلوه‌تينده
سويوچون كيمسه اولمايا قاتيندا
داخي بودور ائشيتگيل شرط-ي خلوه‌ت
اونون [................] ائتدييين عوزله‌ت
اگه‌ر اولمايا كيمسه بيله خلوه‌ت
[................] بيله اونا قرابه‌ت
ولي قصدي نه كيم [...................]
رييا خمرييله نفس اولمايا سرخوش
پس اوندان سونرا [......] له‌ره مشغول
اولولار بؤيله گؤرموش بونو معقول
[.............] ذيكير تيغييله ايثبات
ائده هم ماسه‌وادان ائديپ ايسقاط
قاراسي يوخدور، سميز اتدير قيداسي
ييگيرمي ديره‌م اولور ايبتيداسي
نوخودو قويا اونا يئددي ديرهه‌م
سويو يوز ديره‌م اولا اولمايا كم
پيشيره شؤيله كيم اونا موحه‌ررا
قوي اوچ ديره‌م شكه‌ر كيم اولا غررا
وگه‌ر شككه‌ر بولونمازسا قويالار
بده‌ل بال قويوبان اونا قاتالار
داخي بير ديره‌م اولا اونا گولاب
قاتالار اول طاعاما كيم بودور باب
پس اوندان بير لاواش اتمه‌ك گره‌كدير
ايكي پارا اونو ائتمه‌ك گره‌كدير
لاواشين نيصفيني يئسين اتيله
ياريسين چاقلا يئسين لذذه‌تيله
قيداسي واختيني بير آنلا ائشيت
اوروج آچاسي واختدير ائ ايگيت
ايكي گئجه‌ده بير يييه طاعامي
دئديييم ائده گه‌ر تانلاسا عامي
اگه‌ر صاديق اولورسا ايشتيهاسي
نه ايسه يييه هر گئجه قيداسي
فامّا داييم اولا ذيكره مشغول
بودور خلوه‌ت ايچينده آنلاگيل يول
اگه‌ر شوغل ائده بؤيله گئجه گوندوز
اونا چوخ واقيعه‌له‌ر گؤسته‌ره اوز
پس اه‌ووه‌ل واقيعه سو گلميش اولا
اوتوردوغو مقاما دولموش اولا
سانير اول كيم مقامي سو ائده‌ر غرق
خه‌يالدير اونو اونات ائيله‌سين فرق
اه‌ووه‌لكيده‌ن قاتي ائيله‌يه ذيكرين
گليرله‌ر قارشيسينا يئرلي يئرين
گليبه‌ن قارشيسينا گؤرونورله‌ر
ولي جونبه‌نده‌له‌ر كيمي ائده‌رله‌ر
گه اژده‌رها كيمي گه اولا قاپلان
گه عقره‌ب كيمي گه قورد-و گه آرسلان
نه كيم بنزه‌ر بولارا هپ اولالار
بولاري گؤروبه‌ن هئچ قورخمايالار
يئنه ائيله‌يه قاتي قاتي ذيكري
خه‌يالدير اول داخي گر ائتمه فيكري
اوچونجوده گله كنديسي شئيطان
الينده بير عصا اول ميثل-ي شئيطان
عصاسينين آشاغا اولا باشي
عصاسي كيمي اولسون اونون ايشي
گؤروجه‌ك اونو ذيكري قاتي ائده
خه‌يالدير اول داخي گلدييسه گئده
گله دؤردونجوده بير گؤركلو آروات
گليجه‌ك يوما گؤزون ائده غئيره‌ت
پس اول واخت داخي ذيكري قاتي ائتسين
خه‌يالدير اول داخي چون گلدي گئتسين
بئشينجي واقيع اولاني دينله ايشته
شه‌ياطين قالدي و گلدي فريشته
اون آلتي ياشار اوغلان صوره‌تينده
گيره داخي گله اونون قاتينا
پس آخشام واختي گلمه‌ك اولدو مرسوم
الينده يانا صوبح اولونجا بير موم
آياق اوزره دورا تا صوبحه‌ده‌ك چون
اونو گؤروجه‌ك ائده ذيكري آرقين
ذيكيرده‌ن قايريسيني ائيله‌يه ترك
ذيكير ذئيلينه بند ائده الين برك
فصل [٢]
ايكينجي خلوه‌تين شرحيني دينله
مقام منزيلين ايككي اونجا آنلا
بو خلوه‌ت ذيكريني داخي ائي يولداش
دييه‌يين نظمه گلمه‌ز ائيله‌مه فاش
سبحان الذي لا ينام و لا يموت
بو ذيكري اكسيك ائتمه ائيله داييم
بو خلوه‌ت بونونويلا اولدو قاييم
بو خلوه‌تده قيدا نه آنلا بير دم
ساياق اون ديرهه‌م اولا اولمايا كم
ياريلميش نوخود اوچ بوچوق ديره‌مدير
بال ايككي ديرهه‌م اولا خوش نئعه‌مدير
قويا بير ديرهه‌م اونا سو-يي گولده‌ن
پيشيره بير چاناقدا كي اولا گيلده‌ن
[................] اونونلا ياريسيني
اوروج آچاسي واختين يييه اونو
پس اوندان سونرا اويومايا هرگيز
هلاك اولا اگه‌ر اويورسا تئز
ياغ-ي بادام، بير آز كافور مومو
قاريشديرا بيري بيرييله بونو
تپه‌سينده دلييينه قولاغين
داخي بورونو دلييينه اونون
بولارا دورته اول ياغدان تمامه‌ت
كي اولا اونونويلا باشي سلامه‌ت
بو خلوه‌تده اولان واقيعه آمما
اولور رحماني هپ قايرييي سانما
پس اول واقيعه‌ده ائشيده بير اون
اونا بنزه‌ر كي رعد اون ائتدي اول گون
اونون كيمي اولا هئيبه‌ت اول اونده‌ن
سانا كيم يئر و گؤي ياريلدي اوندان
اول اوندان قورخماسين ذيكيريني ائتسين
اه‌وه‌لكيده‌ن داخي قاتي هم ائتسين
اول آواز كيم ائشيدير اونو بيلين
آوازيدير مله‌كوت عاله‌مينين
ايكينجي واقيعه ائشيده بير اون
روباب آوازينا بنزه‌ر اولا چون
حزين ايسه اول آواز كيم ائشيتدي
جميع-ي قورخودان قورتولدو گئتدي
نيشان-ي مغفيره‌ت اولدو او آواز
داخي صئيديني شيمدي آولادي باز
پس اوندان ذيكريني آرتيرا هر گون
قولاغينا اريشدي چونكو او اون
اوچونجوده گؤرونه ائولييالار
چاهاررومدا گؤرونه انبييالار
بولاري گؤروجه‌ك ديله‌يه حاجه‌ت
نه ديله‌رسه بولور اول دم ايجابه‌ت
گؤره گؤيله‌ر و هم گؤره مله‌كله‌ر
نظه‌ر ائده نئجه دؤنه‌ر فله‌كله‌ر
بئشينجي واقيعه جومله حيجابي
گيده‌ريپ ائيله‌يه‌له‌ر فتح بابي
مقامين گؤره هم اوچماق ايچينده
گؤره كيم كندي ده اوچماق ايچينده
داخي حاققˊين عطاسينا اريشه
بولوشماديقلاري ايله بولوشا
نيشان حاققˊين عطاسينا بيل ائي جان
صفا بولا ايچينده كندي پونهان
پس اوندان سونرا حاققˊي گؤره هر دم
ياراسينا اوره‌يين وورا مرحه‌م
سماع ائتمه‌يه اوندان سونرا هرگيز
ائشيتمه‌كده‌ن دئمه‌كده‌ن كسيله تئز
قاريشمايا داخي اول خالق ايچينه
بيراخا كندييي بير دلق ايچينه
پس اوندان سونرا اولا شؤوق ايچينده
اوره‌يي گئجه گوندوز ذؤوق ايچينده
فصل [٣]
اوچونجو خلوه‌تين داخي صيفاتي
نه‌دير ذيكري نه ايله‌دير ثباتي
دييه‌يين ذيكريني مين قايري منظوم
اوخو خلوه‌تده آمما ائيله مكنون
يا هو يا من هو يا لا اله الا هو
قيداسيني بونون داخي دييه‌يين
مقامينا گؤره قئيدين يييه‌يين
بولوپ يوز ديرهه‌م آرپا قاوورالار
دؤيه‌ر‌له‌ر كپه‌ييني ساوورالار
اون ائيله‌ييبه‌ني اينجه اله‌كده‌ن
اله‌ييپ پاك ائده اونو كپه‌كده‌ن
داخي يوز ديرهه‌م اولا بولا بادام
قاوورا بيله فينديق آلتي ديرهه‌م
اولا ديرهه‌مده اون كؤكنار ايچي هم
جه‌ويز زعفران ايكيسي ايككي ديرهه‌م
گره‌كدير ماصداقا هم سونبول اونا
بيره‌ر ديرهه‌م گره‌كدير تا كيم اونا
دؤيه يومشاق بولاري ائيله‌يه بير
گولابييلا هاميسين ائده تخمير
داخي قيرخ بؤلوك ائده جومله‌سين هم
اولا هر بير بؤلويو بئش ديرهه‌م
گئجه‌ده هر بيريني ائده ايفطار
جميع-ي خلوه‌ت اهلينه بودور كار
ذيكيرده‌ن بير نفه‌س اولمايا خالي
هلاك اولور اولورسا بيل بو حالي
نامازين فرض اولانلارين قيلا اول
داخي قيلمايا اولا ذيكره مشغول
پس اوندا واقيعه كيم اولا اونا
بو خلوه‌تده دييه‌يين اونو سنه
يئدي قات گؤيله‌ري ائيله‌يه سئيران
گؤره اولدوزلاري هپ اولا حئيران
قمه‌ر باغيشلايا تئز اونا عيززه‌ت
باغيشلايا عطارود حيفظ-ي ذئوكه‌ت
فره‌ج باغيشلايا هم اونا زوهره
گونه‌شده‌ن عظمه‌ت اولا اونا بهره
هيبه ائيله‌يه ميرريخ اونا هئيبه‌ت
عطاسي موشته‌رينيندير ساعاده‌ت
باغيشلايا زوحال حؤكم اونا ائي يار
ايكينجي واقيعه‌ده گؤر نه‌له‌ر وار
گؤره لؤوحو، گؤره كورسو و عرشي
گؤره تخت-ي صراياده‌ك بو فرشي
اوچونجو واقيع اولان بيل نه‌دير، سور
گؤرور هر واقيعه كي اولا پورنور
اره دؤردونجوده بير منزيله اول
فريشته اول مقاما بولماميش يول
بئشينجيده گؤره اول خاص حيجابي
آچيلميش اولا حاق امرييله بابي
داخي مورسه‌ل.له‌ري گؤرموش اولا اول
خودا قوللوغونا بولموش اولا يول
نه‌دير آلتينجيسي آنلا ائي درويش
دييه‌يين خيدمه‌تيني چكمه تشويش
نئته‌ليكسيز گؤره اوزون خودانين
داخي گؤرمه‌يه اوزونو جوز اونون
پس اوندان دنييه دونيا ايچينده
صفا آلمايا قوناندا كؤچه‌نده
جميع ريزق-ي عاله‌م حضره‌تينده
سامان چؤپونجه اولمايا قاتيندا
قاچان كيم بو مقاما ارسه كيشي
فنادان قايري اولماز اونون ايشي
يئمه‌ده‌ن ايچمه‌ده ن كوللي كسيلير
محه‌ببه‌ت دارينا كندي آسيلير
آساييش ايسته‌مه‌ز هم داخي شهوه‌ت
آري يورور و ائده‌ر ترك-ي شؤهره‌ت
رييايي ترك ائديب آز سؤيله‌يه هم
آز ائشيتمه‌ك اولور دردينه مرحه‌م
پس اوندان سونرا موستغره‌ق اولور اول
حاقˊين نورونا گر ساغ-و وگه‌ر سول
[موناجات]
ايلاهي بو عطايي قوللاريندان
دريغ ائتمه قاپين يوخسوللاريندان
او درويشله‌ر خاكي اويناديلار جان
جييه‌رله‌ري بو دردده‌ن اولدو بيريان
ايلاهي كؤنلوموزو ائيله درويش
بيزه عئشقيني يا رب ائيله‌گيل ايش
بيزي درويشله‌ره ائيله موصاحيب
بيزه مقصودوموز وئر، ائتمه خاييب
بولارينيلا صؤحبه‌ت خوش اولور خوش
كؤنول.له‌ر بونلارينيلا بولور جوش
بولاردير رنگ-ي قلبي پاك ائده‌نله‌ر
اره‌نله‌ر يولونا دوغرو گئده‌نله‌ر
بولاردير مرد-ي حاق، ائولاد-ي درويش
بولاردير پئيك-ي حضره‌ت، بي كم-و بيش
ايلاهي من فقيره‌م، سن غنيسه‌ن
ايلاهي من ضعيفه‌م، سن قه‌ويسه‌ن
باغيشلا لوطفونويله چوخ گوناهي
اسيرگه ائتدييي چون، چوخ گون آهي
داخي وئر سكر-ي عئشقينده‌ن ايلاهي
حقيقه‌ت سيرر-ي اونداندير كماهي
جمال-ي بي نيشاني ائتمه مكتوم
نبي شرعينه بيزي ائيله محكوم
اومودوم بو قاپيندان ائتمه مردود
قبول-ي لوطفونويله ائيله مسعود
بيليپ سوچون قاپينا گلدي ايلياس
تره‌ححوم ائيله، خشمين ياييني ياس
قيسا سؤزلوك Qısa Sözlük
آخيم : Axım جريان
آراييپ : Arayıp جستجو كرده
آرپا : Arpa جو
آرد : Ard آرخا
آردا : Arda خليفه
آرديل : Ardıl مريد
آرديندا : Ardında در پشتش
آرسلان : Arslan شير
آرقين : Arqın يواش، به كندي
آري : Arı پاك، تميز
آشاغا : Aşağa پايين
آشيريچي : Aşırıçı غلات، غالي
آغماق : Ağmaq صعود كردن
آلپ اره‌ن: Alp ərən غازي
آنلا : Anla درك كن
آنلاگيل: Anlagil درك كن
آنماق : Anmaq ذكر كردن
آنيقلاماق : Anıqlamaq حاضر كردن، تهيه كردن، آماده كردن
آنيلما : Anılma ذكر شدن
آولادي : Avladı صيد كرد، شكار كرد
آياقلانما : Ayaqlanma شورش، قيام، عصيان
آيريمAyrım : تبعيض
اتمه‌كƏtmək : نان
ارسهƏrsə : برسد، واصل شود
اركله‌تƏrklət : دولت
ارگه‌نهƏrgənə : معدن
اره‌رƏrər : مي رسد، واصل مي شود
اره‌نƏrən : عارف، واصل
اره‌نله‌رƏrənlər : واصلين، عرفا
اريشديƏrişdi : رسيد، واصل شد
اريشديكƏrişdik : رسيديم، واصل شديم
اسيرگهƏsirgə : مضايقه
اكƏk : علاوه، ضميمه
اكينجƏkinc : فرهنگ
انيƏni : پهنايش
اوچماقUçmaq : بهشت
اوردوOrdu : ارتش منظم
اوروجOruc : روزه
اوزونوUzunu : طولش، درازايش
اوغراشانUğraşan : مشغول بودن
اوغراماقUğramaq : مصادف شدن، مواجه شدن
اولايOlay : حادثه، اتفاق
اولدوزلارUlduzlar : ستارگان
اولوشماOluşma : تشكل
اولولارUlular : بزرگان
اومودUmud : اميد
اونUn : آرد
اونÜn : صدا
اوناتOnat : مناسب، نيكو، خوب
اوينامOynam : رول
اويوماياUyumaya : نخوابد
اه‌ووه‌لƏvvəl : اول، نخست
اؤته‌كچيÖtəkçi : تاريخدان
اؤدول.له‌نديرمهÖdülləndirmə : پاداش دادن
اؤفكهÖfkə : خشم
اؤنجوÖncü : پيشگام
اؤنه‌مليÖnəmli : مهم، با اهميت
ائتگيEtgi : نفوذ، تاثير
ايچره‌كİçrək : باطن
ائده‌يينEdəyin : بكنم
ايديلميشIdılmış : رسول
ايشتهİştə : هان، اينك
ائشيتگيلEşitgil : گوش بده
ايگيتİgit : قهرمان، دلاور
ايلخيIlxı : حيوان
ائليكElik : استيلا
اينانجİnanc : باور، اعتقاد
اينگه‌ندهİngəndə : زياد، بسيار، فراوان
ائورهEvrə : مرحله تكاملي
ايييİyi : خوب
باخينجاقBaxıncaq : به هنگام نگاه كردن
باسقيBasqı : فشار، تضييق
باغيشلاياBağışlaya : عفو كند، بخشش كند
بوتگوBütgü : شريعت
بوتؤو هونBütöv hun : انسان كامل
بوتؤوBütöv : كامل
بوچوقBuçuq : نصف
بولاBula : پيدا كند
بولوشماBuluşma : ديدار كردن، ملاقات كردن يكديگر
بولونورBulunur : موجود مي باشد
بويوBüyü : جادو، سحر
بؤلوكBölük : قسم
بؤيلهBöylə : اينگونه
بيتگيBitgi : گياه
بيراخماقBıraxmaq : واگذار كردن
بيلهBilə : به همراه، با هم
بيله‌له‌رينهBilələrinə : به ايشان، بدانها
تاقشيتTaqşıt : منظوم
تانريTanrı : خدا، الله
تانلاساTanlasa : اگر حيرت كند
ترپه‌نيشTərpəniş : حركت
تزگينجTəzginç : فصل كتاب
توپارTopar : زمره
توپلوجاTopluca : دسته جمعي
توپلومToplum : اجتماع
توپلومسالToplumsal : اجتماعي
تورلوTürlü : گوناگون، متنوع
ته‌وه‌ججوهTəvəccüh : توجه
جه‌ويزCəviz : گردو
چاباÇaba : تقلا، كوشش سخت
چاقلاÇaqla : به هنگام صبح
چاناقÇanaq : ظرف، قابلمه
چؤكمه‌كÇökmək : فرو ريختن
چئشيتÇeşit : نوع
چئورهÇevrə : اطراف، پيرامون، محيط
خاقانليقXaqanlıq : امپراتوري
خاييبXayib (ع): محروم
داخيDaxı : ديگر، هم،
ددهDədə : شيخ، پير
دنييهDəniyə (ع): پست، فرومايه
دورتهDürtə : سقلمه، فرو بكند (در سوراخ)
دوزه‌نله‌نميشDüzənlənmiş : ترتيب يافته
دوشونجهDüşüncə : تفكر، فكر
ده‌يرهDəyrə : در باره، در مورد
دؤنه‌مDönəm : دوره، عهد
دئرDer : مي گويد (دئيير)
ديشلاماقDışlamaq : طرد كردن
ديله‌يهDiləyə : طلب كند
دينلهDinlə : گوش كن
دييه‌يينDiyəyin : بگويم
ذئوكه‌ت (ع)Zevkət : ذكا
ره‌واتيبRəvatib (ع): وظائف
ساخيناSaxına : بر حذر باشد
ساريسيندانSarısından : از طرف
سالديريSaldırı : هجوم
سامانSaman : كاه
ساناSana : گمان كند
سانيرSanır : گمان مي كند
ساوورالارSavuralar : به باد دهند
ساياقSayaq : بشماريم
سميزSəmiz : چاق، فربه
سوچونSuçun : گناهش
سورSor : بپرس
سوردورولمه‌كSürdürülmək : ادامه يافتن
سوره‌كSürək : طريقت
سونسوزSonsuz : بي نهايت
سونوجSonuc : نتيجه
سونوجلانماقSonuclanmaq : منتج شدن، منتهي شدن
سيغينماقSığınmaq : پناهنده شدن، التجا كردن
شؤيلهŞöylə : اينگونه
شيمديŞimdi : اينك
صراSəra : زمين، خاك
صوقابSoqab (ع): سوراخها
صئوبين (ع)Sevbin : لباسش را
عمر السهرورديÖmər Söhrəvərdi : سونني صوفيلييين اؤنده گله‌ن تمثيلچيله رينده‌ن اولوب ١١٤٥ده گونئي آزه ربايجانˊين سؤهره‌وه‌رد شهه‌رينده دوغولوب ١٢٣٤ده باغداددا وفات ائتميشدير.
غرراQərra (ع): زيبا، محتشم
قاپسامQapsam : حيطه
قاپلانQaplan : پلنگ
قاتQat : مرتبه، طبقه
قاتالارQatalar : مخلوط كنند
قاتيQatı : محكم
قاتينداQatında : در پيشش، در حضورش
قاچانQaçan : كي، هر وقت
قارشيسيناQarşısına : به مقابلش
قالينتيQalıntı : باقيمانده
قاوورالارQavuralar : برشته كنند
قايريQayrı : غير از، به جز
قورالQural : قاعده
قورتاريجيQurtarıcı : مهدي، خلاصكار
قوردQurd : گرگ
قوروجوQurucu : بنيانگزار، موسس
قوشولQoşul : شرط
قولQol : شاخه
قوللوغوناQulluğuna : در خدمتش
قونانداQonanda : به هنگام اسكان در مكاني
قونوQonu : موضوع
قويتوQuytu : خلوت
قويوبانQoyubann : گذاشته،
قيداسيQıdası : غذايش
قيلاQıla : بگذارد (نماز)
قئيدQeyd : انديشه، تشويش
قييينلاماQıyınlama : مجازات دادن
كسينKəsin : قطعي
كنديKəndi : خود
كؤتوKötü : بد
كؤچه‌بهKöçəbə : كوچنده
كؤچه‌ريKöçəri : كوچنده
كؤچه‌ندهKöçəndə : موقع كوچ كردن
كؤكنارKöknar : چنار
كيچيره‌كKiçirək : كوچكتر
كيمليكKimlik : هويت
گرچه‌كGərçək : حقيقي
گليبه‌نGəlibən : آمده
گونه‌شGünəş : خورشيد
گووه‌نGüvən : اعتماد
گؤركلوGörklü : زيبا
گؤرگوGörgü : آداب
گئچه‌رسيزGeçərsiz : بي اعتبار
گيده‌ريپGidərip : رفع كرده
ماصداقاMasdaqa (ع): نوعي گياه با ميوه تلخ كه براي ساختن دارو بكار مي رود (يئميشي آجييا چالان بير تور بيتگي اولوپ ام ياپيميندا قوللانيلار)
موجه‌ممه‌لMücəmməl (ع): زيبا كننده
موحه‌رراMürəhha (ع): گوشت پخته شده اي كه به راحتي از استخوان جدا شود (كمييينده‌ن قولايجا آيريلاجاق دنلي ايييجه پيشميش ات)
موكه‌ممه‌لMükəmməl (ع): كامل كننده
مين قايري منظومMin qayri mənzum : به صورت غير نظم
نئته‌ليكسيزNetəliksiz : بدون هرگونه شكل خاص (بير بيچيمه باغلي اولمايان نسنه)
هپHəp : هميشه، همگي
اله‌كƏlək : الك
هون اوستوHunüstü : فوق بشر
هونHun : انسان، بشر، آدم
يابانYaban : غير، ديگري، بيگانه
ياپيتYapıt : اثر
ياتيرYatır : مقبره
ياخالانماقYaxalanmaq : دستگير شدن
يارقيلانماقyarqılanmaq : محاكمه شدن
يارليقاسينYarlıqasın : رحمت كند
يارماقYarmaq : سكه
ياريسينYarısın : نصفش را
ياريلميشYarılmış : شكافته شده
ياسYas : باز كردن (كمان)
ياساYasa : قانون
ياشارYaşar : ساله (١٦ ياشار: ١٦ ساله)
ياشامYaşam : زندگاني، حيات
يالينيقYalınıq : انسان، بشر، آدم
يانداشYandaş : طرفدار، هواخواه
يايينيYayını : كمانش را
يوجه‌ليييYücəliyi : بلندي، شرافت
يوز ايلYüzil : سده، قرن
يوغرولانYoğrulmaq : خمير شدن
يوكسه‌لمه‌كYüksəlmək : بالا رفتن
يوگوروشYügürüş : هجوم، حمله
يولYol : راه
يومشاقYumşaq : نرم
يويماقYoymaq : اعدام كردن؛ محو و منهدم، نابود كردن
يويولماقYoyulmaq : اعدام شدن؛ محو و منهدم، نابود شدن
يؤنه‌تگيلYönətgil : سياسي
يؤنه‌تيمYönətim : مديريت
يئتديكجهYetdikcə : تا آنجا كه مي رسد، كفاف مي كند
يئتيريمYetirim : تبليغ، پروپاگاندا
يئريلYeril : زمينه
يئنهYenə : باز هم، دوباره
يئنيلگيYenilgi : شكست، مغلوبيت
يئيYey : خوب
يئيره‌كYeyrək : بهتر
يييهYiyə : صاحب
يئيينليكلهYeyinliklə : به سرعت، سريعا
