Sunday, March 06, 2011
خواجه (خوجا) دخاني خراساني
مئهران باهارلي-٢٠٠٣http://sozumuz.blogspot.com/2003/03/blog-post_14.htmlسؤزوموزخواجه دخاني (خوجا دخخاني): از تركان خراسان. زيسته به سده 13 ميلادي. باني شعر كلاسيك تركي در آسياي صغير، نخستين شاعر ادبيات ديواني تركي در تركيه، آغازگر شعر غيرديني در ادبيات كلاسيك تركي آناتولي. "عشق" مهمترين تماي سروده هاي دخاني است.شاعر برجسته خوجا دخاني به نظر حيكمت ايلايدين در اواخر قرن سيزده و اوايل قرن ١٤ همزمان با سلطنت سلطان علاءالدين اول سلجوقي (١٢٢٠-١٢٣٧) و بنا به فواد كؤپرولو همزمان با آخرين سلطان سلجوقي علاءالدين كيقباد سوم (١٢٩٨-١٣٠١) زيسته است. خوجا دخاني كه نخستين نماينده ادبيات ديواني و كلاسيك تركي در آسياي صغير و همچنين آغازگر شعر غيرديني تركي در آناتولي بشمار ميرود، اصلا از تركهاي خراسان ميباشد از موطن خويش به پايتخت دولت تركي سلجوقي در قونيه تركيه امروزي مهاجرت نموده و در آنجا اسكان گرفته بود. آنگونه كه از قصيده اي كه به سلطان اتحاف نموده و نيز از برخي از غزليات وي بدست ميآيد، وي در زمان كيقباد و در سنين پختگي خود از خراسان به آناتولي آمده، در آنجا شهرتي عظيم كسب نموده و پس از مورد توجه سلطان علاءالدين كيقباد سوم قرار گرفتن، به دربار وي دعوت و در آنجا به خدمت پرداخته است و حتي در برهه اي، جهت بازگشت به موطن خويش خراسان از سلطان كيقباد كسب اجازه نموده است (از اينكه آيا دخاني به قصد خود عمل كرده و موفق به بازگشت به خراسان شده است يا نه اطلاعي در دست نيست).بنا به مولف شاهنامه يارجاني خواجه دخاني به درخواست و امر علاءالدين كيقباد و بنام وي شاهنامه اي سلجوقي به اسم سلجوقنامه در بيش از ٢٠٠٠٠ بيت و به زبان فارسي تاليف نموده بود كه به روزگار ما نرسيده است. با اينهمه شهرت خواجه دخاني بيش از اشعار فارسي وي يون غزليات تركي اش ميباشد. دخاني شاعري درباري و اهل ذوق است. آثاري كه از وي تا به امروز آشكار شده عبارت از قصيده و غزل هايي است كه در ضمن نخستين نمونه هاي شعر كلاسيك تركي سروده شده در خاك تركيه امروزي نيز محسوب ميشوند. وي در عين حال نخستين شاعر ترك در آسياي صغير است كه در موضوعات غير ديني (لاديني) و دنيوي به سرودن و آفرينش آثار ادبي پرداخته است.هيچ شعري از وي با مضامين زهد، ديني، عرفاني، اخلاقي و يا تصوف بدست نيامده است. اهميت شعر دخاني نيز در همين است كه بدون تماس با موضوعات و مفاهيم ديني-عرفاني- صوفيانه و اخلاقي، و بدور از مفاهيم زهد و تمايلات ديداكتيك، طبيعت، عشق، شراب، احساسات انساني و موضوعات لائيك و غير ديني را به طرزي بسيار بديعي ترنم نموده است.از اشعار خواجه دخاني تا به امروز ٧-٩ غزل و يك قصيده بيادگار مانده است. زبان خواجه دخاني، هر چند عموما به شكل تركي آناتولي قديم توصيف ميشود، در واقع تركي غربي مشترك قرن سيزده يعني پيش از آنكه زبان تركي در غرب به شكل كنوني آن به سه گروه لهجه هاي تركي (تركيه، آزربايجان و خراسان) تقسيم شود است (و از اينرو ميبايست كه در تاريخ زبان و ادبيات تركي آذري (آزربايجان، ايران، خراسان) نيز تدقيق و گنجانده شود). شعر تركي دخاني نه تنها از نظر حسيات، مفاهيم و مضامين در حد كمال ميباشد بلكه از جهت شيوه پرداختن به آنها، تكنيك و نظم و اسلوب زباني نيز بسيار محكم ،غني، بينقص و تميز است. بي شك خواجه دخاني خراساني كه شهرتش تا قرون 16 نيز ادامه داشته، يكي از بزرگترين هنرمندان عصر خود بشمار ميرود. در مجموعه هاي نظيره از جمله مجموعه النظاير عمر بن مزيد (١٤٣٦) و جامع النظاير اگريديرلي حاجي كمال (١٥١٢) نظيره هائي بر اشعار دخاني موجود مي باشند.گراميداشت اين شخصيت بزرگ ادبي و خدمت بيمانند وي به زبان و ادب تركي در وطن خويش ايران، از سوي ادبا و فرهنگيان ترك، مراكز و انجمنهاي ادبي فرهنگي تركي در سراسر كشور بخصوص تركهاي خراسان و مقامات اين خطه، (كه به تعبيري زايشگاه زبان و فرهنگ و باورهاي اعتقادي تمام تركهاي ايران و آزربايجان و تركيه ميباشند) بيشك اقدامي گرچه اهمال شده، ولي بسيار مقبول و بجا شمرده خواهد شد.گرچهيه هوغزل- خواجه دخاني خراساني-قرن سيزده ميلاديبيرينجي قوشوقعجهب، بو درديمين درماني يوخ مو؟يا بو صبر ائتمهيين اوراني يوخ مو؟يانارام موملايين باشدان آياغانهدير، بو يانماغين پاياني يوخ مو؟گولهر دوشمهن منيم آغلاماغيماعجهب، شول كافيرين ايماني يوخ مو؟دليپدير جييهريمي غمزهن اوخوآرا، اورهكده گؤر پئيكاني يوخ مو؟!گؤزو خنجهرلهرين بوينومو چالديعجهب، اول ظاليمين ايماني يوخ مو؟سو كيمي قانيمي تورپاغا قاردين،نه سانيرسين، غريبين قاني يوخ مو؟جمال-ي حوسنونه مغرور اولورسون،كمال-ي حوسنونون نوقصاني يوخ مو؟بهييم! دخخاني`يه اؤلمهزدهن اؤندهن،تاپينا ارمهيين ايمكاني يوخ مو؟---------------------------------------------ايكينجي قوشوقصبر ائيله كؤنول دردينه درمان اره، اومماجان آتما اودا بيهوده، جانان اره، اومماگؤزون صدهفيندهن نئچه دوردانه تؤكهرسينشول ديشي گؤههر، دوداغي مرجان اره، اومماگر وصل ديلهرسهن قو بو فريادي ائ بولبولگول غونچا گيبي آغزي گولوستان اره، اوممااينجهلديسه هيجر ايله قارينجا گيبي بئلينفيرقهت نئجه بير اولا سولئيمان اره، اوممافرياد-و فغان ائتمه ائ بولبول داخي آغزينيوم غونچا گيبي يينه گولوستان اره، اوممامقصود اونون كيم، اله دوشوار اريشيرييرتما ياخاني الينه آسان اره، اوممابو رسمه دخاني دوره ر-ي ؟ شمع گيبي زارباشدان آياغا عؤمرونو پايان اره، اومما---------------------------------------------اوچونجو قوشوقبير قدهحله بيزي ساقي غمدهن آزاد ائيلهديشاد اولسون كؤنلو اونون كؤنلومو شاد ائيلهديبنده ايدي بونجا ايللهر قددينه سرو-ي رهواندوغرولوقلا قوللوق ائتديييچون آزاد ائيلهديخوسروو-ي خوبان ائدهن سن ديلبهر-ي شيرين لبيبيسوتون-ي عئشق ايچينده مني فرهاد ائيلهدياود ايله قورخوتما واعيظ بيزي كيم لعل-ي نيگارجانيميز بيزيم اودا يانماغا مؤعتاد ائيلهدينصص گتيردي حوسنونون دعواسين ايثبات ائتمهيهاول كي يارين قاشيني نون-و گؤزون صاد ائيلهديآلداديپ آلدي دخخاني يوخ باهايا جانيميسورانا بير بوسهيه آلديم دئيه آد ائيلهديايستهر ايسهن مولك-ي حوسن آباد اولا داد ائيله كيمپاديشاهلار داد ايله مولكونو آباد ائيلهدي---------------------------------------------دؤردونجو قوشوقباهار اريشدي و قيلدي جاهاني نورانيگلين تفهرروج ائدهليم گول و گولوستانيعجهب نه سئحر اوخويوپ سحهر يئلي اوردوكي جننهت ائتدي گول-ي ترله باغ-و بوستانيجمال-ي طلعهتي لئيلي گوله مي وئردي عجهبكي ائتدي عاشيق-ي مجنون هزار دستانياگهر گول اورمادييسا بولبولون اورهيينه اوخنئچون بولاشدي قيزيل قانا شؤيله پئيكانيقدهح اليمده-وو ساقي نديم-و قارشيما گولدئسين حسود گؤروبهن ذي عئيش-ي سولطانيگئچيرمه فورصهتي بوينون اهييپ بنهفشه گيبيكي گول بيگي گئچهر اوش تئز عؤمر دئورانيسوجي يئرين قانيدير، يئر اوتمادان سن ايچبو گول دمينده كي قارون-ي مؤحتهشهم كانيچو عؤمر باقي دئييلدير گل-و شاراب ايله خوشبو باقي عؤمرونو سور تا كي عؤموردور فانينئچه نديم-و نئچه دوست دئدي قومرو بيگيياريندان آيري دوشهلدهن بو رسمه دخخاني---------------------------------------------بئشينجي قوشوقزئهي دئولهت كي گؤزلهريم، اوزوندهن اولدو نورانيويصالين لوطف ائديپ ساودي، باشيمدان گئري هيجرانيسئوهرهم سني جان بيگي، خطا دئديم معاذللهنه ميقداري اولا جانين كي بنزهدهم سنه جانياوجا بويون قيلير بنده چمهنده سرو-ي آزادياوزون مئهري ائدهر تابان، فلهكده ماه-ي تابانياگهر امسهيدي سنين لبي لعليندهن ايسكهندهرنئدهردي ايستهييپ بونجا جاهاندا آب-ي حئيوانياگهرچي جمعه شمع ايسهن، بوگون هر جمع آراسينداپريشان قيلما ساچيني، اسيرگه من پريشانيبوگون چون حوسن دئوراني سنيندير اييي آد ايلهسورهگؤر دئور-ي حوسنونو كي گئچهر حوسن دئورانيجمالين ائي بوت-ي چيني جاهاني توتدو سرتاسهرنيته كيم روم ائلين شئعريله بوگون توتدو دخخاني---------------------------------------------آلتينجي قوشوقآي اوزونده خط بليرسه گؤزلهريم گيريان اولورهاله گؤرونسه كنار-ي ماهدا باران اولورلعلين اوچون گؤزلهرين بير بيرينه خنجهر چكهراول ايكي مست آراسيندا قورخارام كيم قان اولورگول بوداغي گيبي گولشهنده سالينسان ناز ايلهقارشينا باشين ساليپ سئو-ي رهوان حئيران اولورزولفو اوستونده گؤرهندير گوشه-يي ابروسونوسايهسي توتموش جاهاني نئجه خوش ائيوان اولورگيزلهدي خططي دخاني خاتهمين ديلده توتارشيمدي فيتنه دئوريدير، يوخ يئره چوخ بؤهتان اولور---------------------------------------------يئددينجي قوشوقبويون جننهتده طوبايه اگهر سالماز ايسه سايهكيم اونو جننهت اهليندهن نظهرده بير چؤپه سايا؟اگهرچي كيم موطهووهلدير ساچينين هيچ اوجو يوخدورسور آخير قيل به قيل دئسين، نسيم-ي غاليه ساياديشين دورلهرينه لالا اولورسا لؤلو-يي لالابو منصهب چوخ دئييل ميدير بوگون لؤلؤ-يي لالاياخط-و خال-و ساچين گؤروپ كؤنول سئوداسينا دوشموشذي ميسكين گؤز قارا ائديپ نه دوشدو بونجا سئوداياجمالينلا بير آرايا گلير اولسا موقابيل آيجمالين ايتتيصاليندان دوشهر مين ائحتيراق آياكؤنول وئرديم بلا آلديم، قد-ي بالاني چون گؤردومكؤنول وئرمهك بلاييميش بيليمهديم بو بالاياكلام يازدي بو سئودايي، باشيما چون قلهم بيگيباشين گئتسه يئتهر منه، بو سئودا سود-و سرمايابو سئودانين اودودور دون گون يانار ايچيمده پئنهانيسيرايهت ائديبهن بير گون توتوشوسار سووئيداياسؤزويله گرچي دخخاني، گؤههر كاني دورور ايللازر اولدو ايشي چون وئردي كؤنول سن سيم سيمايا---------------------------------------------سككيزينجي قوشوقزئهي گؤوههر ك.آريليقلدا گؤوههروهشدير ديشي لؤلؤاوزون گؤروپ اورور يئره اؤزن هر دم گول-ي خودرواوزو گولدور ساچي سونبول بويو سرو-و لبي شككهرملهك سيرهت حسهن صورهت قاشي فتتان گؤزو جادوبيليسيزليك ائديپ بو كيم موقابيل اولدو اوزونهقامويا روشهن اولدو كيم قاتي اوزلويوموش گؤزگويئريدير داغلارا دوشسهم بوگون فرهادوهش اوندانكي شيرين سؤزلهري واردير شكهردهن هم داخي دادلينئجه گؤزلهيهم اول قاشي كي خشمي ياييني قورموشآتار كيرپيكلهر اوخونو پئياپئي گؤزومه قارشيبئليندهن كيمسهنه هرگيز خبهر وئرمهيه بير قيلجاكمهر گر قيل يارانلارا خبهر وئرمهز ايسه گيزليدئييل مومكون كي كؤنولدهن اؤيوتله چيخارام اونوآغارماز هيچ دخخاني يويوبان صورهت-ي هيندو---------------------------------------------دوققوزونجو قوشوق (قصيده)سون ائي ساقي گوله گوله بيزه اول روح-ي رئيحانيكي گول يينه بزهميشدير بوگون صحن-ي گولوستانيجمال-ي صورهتين لئيلي گوله مي وئردي مجنونˊدوركي بولبول گؤيه ارديردي بو دم درديندهن افغانيعجهب دئييل اگهر بولبول قيليرسا نغمه-يي داوودكي گول اوستونه توتموشدور سؤيوت چتر-ي سولئيمانيچو يوسوف ميصر شهرينده عزيز اولدو گول-و بولبولاوش آيدير گئجه-وو گوندوز فغان چون پير-ي كنعانياگهر اوخ اورمادييسا گول، يينه بولبول اورهيينهنه چون قانا بولاشيپدير سراسهر جومله پئيكانيگول-ي سوري، گول-ي سوسهن، گول-ي نسرين، گول-ي رعنابو دؤردويله بزهنميشدير جاهانين چار اركانيبو دورلو گول.لهر ايستهرسهن بقا باغيندا وار ايستهدريغا كيم وفا ائتمهز بيزه بو عاله م-ي فانيبو گول دئورينده عؤمرونو گئچيرمه ضاييع ائي غافيلكي گول دئوري بيگي تئزجهك گئچهر بو عؤمر دئورانيمودام ايچ بير ياناغي گول نيگار ايله گولوستانداكي قارشينا قيلا هر دم ياناقلارلا گول افشانيبو مئوسيمده گول-و مئيˊله كيشي بسلهمهسه جانينسان اونو بير قورو گؤوده كي يوخدور عقل و جانيجاهان جننهت اولوپ دورور سراسهر گر اينانمازسانگؤزون نرگيس گيبي آچ گؤر كي گولدور حور-و غيلمانيمگهر بزم- شههنشهدير لطافهتده بوگون گولشهنك.اولوپدور بولبول-و قومري نديم-و هم خوش الحانيشههنشاه-ي فلهك ريفعهت اعلا-يي دين-و دونيا چونكي قتل ائتدي علي بيگي جاهاندا نسل-ي مروانيعلي واردير اگهر هر كيم گؤره ظاهير ديلهر ايسهعلي گيبي گؤز آچيپ گؤر جاهاندا شير-ي مردانيسولئيمان روحو شاد اولدو كي فيتنه ديوينه بندهبيراخيبان بزهميشسين سولئيمان بيگي دئورانياهيا شاه-ي فلهك ريفعهت كي داييم بختيله دئولهتقيلير درگاهينا سجده اورور تورپاغا پيشانيائشيديپ آديني شاهيم سفهر قيلديم بو ايقليمهاريشديم اوزونو گؤردوم دئديم ذي وجه نورانيهميشه تا بو مئوسيمده جمال-ي طلعهتي گونونسنين اوزون بيگي شاها بزهمهز باغ-و بوستانيسخاوهتده شجاعهتده داخي آدين ائشيديرديمسني حاق موستهدام ائتسين سئوهرسين ديني ايمانيموروووهتده نه كيم واردير منيم حاققيمدا قيلدين سنوفانين معدهني اولدون سخانين لوطف ايله كانيديلهييم بو دورور سندهن بو دؤردو ساخلاقيل مؤحكهمهميشه دينيله عدلي شجاعهتله خوش ائحسانياوز اوروپ تاپينا گلدي ايجازهت وئر اونا شاهاكي يينه دئولهتينده من گؤرهم مولك-ي خوراسانيبحمدالله كي مدحيني ائديپ هر مجليس ايچيندهدهانيندان دورر-ي معاني تؤكهر سؤزيله دخخانييئري دورور قولاغيندا توتاسين سؤزومون دوررونكي اول دوردهن خجالهتده قاليپدير دورر-ي عوممانيديلهييم بو دورور سندهن بو دؤردو ساخلاقيل مؤحكهمهميشه دينيله عدلي، شجاعهتله خوش ائحسانيديري اولدوقجا من قولون ائشيدهسين اهيا شاهيمسنين مدحينله دولدورام نئچه دفتهرله ديوانيكمال-ي دئولهتين گونو بزهسين باغ-ي دونيانيداخي نوقصان خزانيندان ايلاهيم ساخلاسين آني---------------------------------------------اونونجو قوشوق (؟ بو شئعرين "رسمي" تخهللوصلو قوشارا عاييد اولدوغو ساولانميشدير)وصف-ي لبينله شئعريم اولور سر به سر لذيذكيم آبˊي، قند-ي موكهررهر ائدهر لذيذ..................-------------------------------------------------Köprülüzade, Mehmet Fuat (2 Alalık 1926) Selçukiler Devrinde Anadolu Şairleri, Hoca Dehhani, Hayat Mecmuası. s1 s 4-5 Ankara-Köprülüzade, Mehmet Fuat (15 Kasım 1928) Selçukiler Devri edebiyatı Hakkında Bazı Notlar. Hayat Mecmuası. , c.4. s.102, s.488. Ankara-F. Köprülü, Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları, TTK-Belteten, 1943, VII, s. 379-458-Mecdut Mansuroğlu , İstanbul dergisi (1 Temmuz 1945, Sayı 19)-Mansuroğlu, Mecdut (1947) Anadolu Türkçesi (13. Asır) Dehhani ve Manzumeleri. İstanbul-Hikmet İlâydın, Dehhani’nin Şiirleri, Ö.A. Aksoy Armağanı, 1978, TDK neşriسؤزلوك:آرا: بجويارمهك: وصولارهييم: برسماريشدي: رسيدآريليق: خلوص، پاكياسيرگه: دريغ كنامسهيدي: اگر مي مكيدآن: اواوخ: تيراوران: اندازه و نسبتاورماق: وورماق، زدناوزو آغ: رو سپيداؤلوجهك: به هنگام مرگاؤندهن: پيش ازاؤيوت: پند، موعظهائدهليم: بكنيمآيدير: مي گويدايرماق: رودخانهايشده: اينكاينجهلمهك: نازك شدن، ظريف گشتناييي: نيك، نيكوباخادورسون: خيره شودبسلهمهسه: اگر تغذيه نكندبليرسه: اگر پديدار شودبليرمهز: آشكار نميشودبولاشدي: آغشته شدبيته: سبز شود، برويدبيگي: مانندبيليسيزليك: جهالت، نادانيبيليمهديم: ندانستمتاپي: حضورتاپينا: به درگاهتتوتوشماق: آتش گرفتن، شعله ور شدنتئزجهك: به زودي، فوراچاغ: زمان، وقتدورلو: نوع، گونهسانيرسين: گمان ميكنيساودي: دفع كردسوجي: شرابسور: بران، بگذرانسوران: پرسندهسؤيوت: بيدشول: اينشؤيله: اينگونهقاتي: سختقاردين: آميختيقارينجا: مورچهقامو: همهقاميش: نيقو (قوي): بگذارقوللوق: بندگيقيشلاماق: مسكن گزيدن (در زمستان)كؤنلو آلچاق: متواضعكؤنول: دلگؤزگو: آيينهگؤمون: دفن كنيدگيبي: مانندگئري: عقبمو؟: آيا؟موملايين: مانند شمعميصير: مصرنيته كيم: همانگونه كهيويوبان: با شستن
posted by1:26 PM
Thursday, March 03, 2011
شيخ عزالدين حسن اوغلو اسفرايني
نخستين اشعار كلاسيك به زبان ادبي تركي
مئهران باهارلي-٢٠٠٣
http://sozumuz.blogspot.com/2003_02_23_sozumuz_archive.html
سؤزوموز
شيخ عزالدين حسن اوغلو اسفرايني (دوغوم ؟ - اؤلوم ١٢٦٠)شاعر و متصوف بزرگ ترك، "شيخ عزالدين اسفرايني خراساني" متخلص به "حسن اوغلو" در تذكره هاي قديمي و نيز تاريخ ادبيات تركي از موقعيتي استثنايي برخوردار است. او به عنوان پيشگام و يكي از مهمترين شعرايي كه به زبان تركي آزربايجاني سروده اند پذيرفته شده است.تاريخ ادبيات تركي ديواني در خراسان، ايران، آزربايجان و تركيه همه با اشعار شعراي ترك خراسان شروع ميشود. اولين شعراي تركي گوي ادبيات ديواني در آزربايجان حسن اوغلو و در آنادولو خواجه دخاني هر دو از تركهاي خراسان ميباشند. موقعيت اين دو در ادبيات تركي بسان موقعيت حنظله بادغيسي و ابوشكور بلخي نخستين شاعران دري-فارسي سرا (از افغانستان امروزي) است.حسن اوغلو اسفرايني، متولد شهر ترك نشين اسفراين در خراسان در قرن ١٣ ميلادي (اواخر قرن ٧ هجري) بوده و از تركان خراسان است. اين صوفي حروفي كه شرح حال او در تذكره الشعراي دولتشاه سمرقندي آمده، به سال ١٢٦٠ ميلادي فوت نموده است. (باني دين - مذهب آزربايجاني حروفي، "فضل الله نعيمي تبريزي" است). حسن اوغلو در عالم طريقت مريد "شيخ جمال الدين ذاكر" حروفي بود. اين خود نشان ميدهد كه محتملا او در سالهاي پاياني قرن ١٢ ميلادي بدنيا آمده است.حسن اوغلو داراي ديوان شعري به زبانهاي تركي و فارسي بوده كه به روزگار ما نرسيده است. امروزه از سروده هاي وي تنها سه غزل تركي و يك شعر فارسي در دست است. از اينها دو غزل، توسط تذكره نويسهاي قپچاقي حفظ شده است. برخي قطعات تركي در "تذكره عاشق چلبي" نيز به وي نسبت داده شده اند. وي در اشعار تركي خويش مخلص "حسن اوغلو" و در اشعار فارسي "پور حسن" را بكار برده است. از آنجاييكه زبان شعري وي روان، با صلابت و متكامل است گمان نميرود كه اين سروده ها نخستين نمونه و تجربه هاي شعري در زبان تركي باشند. با اينهمه به سبب آنكه فعلا آثار قديميتري به زبان ادبي تركي آزربايجان در دست نيست، سروده هاي حسن اوغلو به عنوان نخستين نمونه هاي زبان ادبي و نظم تركي آزربايجان و خود وي نيز به عنوان نخستين شاعري كه به اين زبان شعر سروده است پذيرفته ميشود.اشعار حسن اوغلو در خاورميانه حتي شمال آفريقا شناخته شده و بسيار رايج بوده است. غزلهاي او در مدت كمي در بين تركان آزربايجان، آناتولي و مصر محبوبيت يافته و شعرايي مانند "سيف سرايي" شاعر قپچاقي دربار دولت تركي مملوك مصر در قرن ١٤ ميلادي و "احمد داعي" در قرن ١٥ ميلادي در آناتولي بر آنها نظيره نوشته اند.اسفراين امروز: تركها كه بزرگترين گروه ملي در شمال استان خراسان را تشكيل ميدهند در اين ناحيه در شهرها و روستاهاي تماما ترك نشين و يا آميخته با ديگر گروههاي ملي زندگي ميكنند. اسفراين نيز يكي از شهرهاي شمال خراسان است كه علي رغم همسان سازي و فارس سازي گسترده تركان اين خطه، اكنون نيز اقلا يك سوم از جمعيتش را تركها تشكيل ميدهند (دو سوم بقيه را كردها و فارسها تشكيل ميدهند). معمول است كه لهجه تركهاي اين نواحي كه بيشتر در اسفراين، صفي آباد و بام و ....سكونت دارند در يك زيرگروه و با نام "جنوب-غربي" لهجه هاي "تركي خراساني" ناميده شوند. تركي خراساني و تركي آزربايجاني امروزه دو گروه لهجه هاي عمده زبان تركي در ايران را تشكيل ميدهند.بسيار بجا خواهد بود كه هنرمندان و خادمين فرهنگي و ادبي تركهاي ساكن در ايران، بويژه تركهاي ساكن در خراسان و آزربايجان، حتي دولتين ايران و آزربايجان، براي گراميداشت حسن اوغلو و يادبود خدمت وي به زبان، ادبيات و فرهنگ ملي تركي، آزربايجان و ايران، همه ساله مراسم يادبودي برگزار ويا حتي مجتمع-انجمني در شهر اسفراين بنام وي تاسيس نمايند. برپا ساختن تنديس وي در اسفراين و يا حتي تخصيص روزي به نام وي جهت روز ملي شعر تركي نيز ميتواند انديشيده شود.در زير سه نخستين غزل به زبان تركي آزربايجان، يادگار حسن اوغلو تقديم ميشود:-----------------------------------بيرينجي غزهل- Birinci qəzəlغزل اولعجهب! بيلسهم مني شئيدا قيلان كيم؟Əcəb bilsəm məni şeydâ qılan kimمنه بو عئشق اودون پئيدا قيلان كيم؟Mənə bu eşq odun peydâ qılan kimعجهبلهرهم، عجهب قالديم ايلاهي!Əcəblərəm əcəb qaldım ilâhiايمان اهلين دؤنوب، ترسا قيلان كيم؟İman əhlin dönüp tərsâ qılan kimقاميشدان شككهر-و داشدان جهواهير،Qamışdan şəkkər-o daşdan cəvâhirآغاجدان دانهيي خورما قيلان كيم؟Ağacdan dânə-yi xurma qılan kimتنيم يئتميش ايكي دورلو داماردير،Tənim yetmiş iki dürlü damardırكيمين ايرماق، كيمين دريا قيلان كيم؟Kimin ırmaq kimin dəryâ qılan kimقو بو تدبيري! گل تقدير ائيله!Qo bu tədbiri gəl təqdir eyləبوگونكو وعدهني فردا قيلان كيم؟Bugünkü və’dəni fərdâ qılan kimبو نعطين فرشيني، هردهم بو فرراش،Bu nə’tin fərşini hərdəm bu fərraşبو عرشين رنگيني مينا قيلان كيم؟Bu ərşin rəngini minâ qılan kimحسهن اوغلو، بو بير قطره مئنيدهن،Həsənoğlu bu bir qətrə menidənاونون خوب صورهتين زيبا قيلان كيم؟Onun xub surətin zibâ qılan kim-------------------------------------ايكينجي غزهل- İkinci qəzəlغزل دوم:آپاردي كؤنلومو بير خوش قمهر اوز، جانفهزا ديلبهر،Apardı könlümü bir xoş qəmər üz, canfəzâ dilbərنه ديلبهر!؟ ديلبهر-ي شاهيد، نه شاهيد!؟ شاهيد-ي سروهر.Nə dilbər, dilbər-i şâhid nə şâhid şâhid-i sərvərمن اؤلسهم، سن بوت-ي شنگول، صوراحي ائيلهمه قولقول!Mən ölsəm sən bot-i şəngül surah-i eyləmə qulqulنه قولقول!؟ قولقول-ي باده، نه باده!؟ باده-يي احمهر.Nə qulqul, qulqul-i bâdə, nə bâdə bâdə-yi əhmərباشيمدان گئچمهدي هرگيز، سنينله ايچديييم باده،Başımdan geçmədi hərgiz səninlə içdiyim bâdəنه باده!؟ باده-يي مستي، نه مستي!؟ مستي-يي ساغهر.Nə bâdə bâdə-yi məsti nə məsti məstiyi sâğərشها! شيرين سؤزون قيلير، ميصير´ده هر زامان كاسيد،Şəha şirin sözün qılır Misirdə hər zaman kâsidنه كاسيد!؟ كاسيد-ي قييمهت، نه قييمهت!؟ قييمهت-ي شككهر.Nə kâsid kâsid-i qiymət, nə qiymət qiymət-i şəkkərتوتوشمهيينجه در آتهش، بليرمهز خيصلهت-ي عنبهر،Tütüşməyincə dər atəş bəlirməz xislət-i ənbərنه عنبهر!؟ عنبهر-ي سوزيش، نه سوزيش!؟ سوزيش-ي ميجمهر.Nə ənbər, ənbər-i suziş nə suziş suziş-i micmərازهلده جانيم ايچينده، يازيلدي صورهت-ي معني،Əzəldə cânım içində yazıldı surət-i mə’niنه معني!؟ معني-يي صورهت، نه صورهت!؟ صورهت-ي دفتهر.Nə mə’ni mə’ni-yi surət nə surət surət-i dəftərحسهن اوغلو سنه گرچي، دوعاچيدير، ولي صاديق،Həsənoğlu sənə gərçi duaçıdır vəli sâdiqنه صاديق!؟ صايدق-ي بنده، نه بنده!؟ بنده-يي چاكهر.Nə sâdiq sâdiq-i bəndə nə bəndə bəndə-yi çâkər----------------------------------اوچونجو غزهل- Üçüncü qəzəlغزل سومنئجهسين؟ گل ائي اوزو آغيم منيم!Necəsin gəl ey üzü âğım mənimسن اريتدين اودلارا ياغيم منيم.Sən əritdin odlara yâğım mənimآند ايچهرهم، سندهن آرتيق سئومهيهم،And içərəm səndən artıq sevməyəmسنين ايله خوش گئچهر چاغيم منيم.Sənin ilə xoş geçər çâğım mənimحوسن ايچينده سنه مانهند اولمايا،Hüs içində sənə mânənd olmayaاصلي اوجا، كؤنلو آلچاغيم منيم.Əsli uca könlü alçâğım mənimآل اليمي ارهييم مقصودوماAl əlimi ərəyim məqsudumaقويما اورهكده يانا داغيم منيم.Qoyma ürəkdə yana dâğım mənimسن رقيبه سيرريني فاش ائيلهدين،Sən rəqibə sirrini fâş eylədinاونون ايله اولدو شيلتاغيم منيم.Onun ilə oldu şıltâğım mənimقيشلاديم قاپيندا ايتلهرين ايلهQışladım qapında itlərin iləاولدو كويون ايشده يايلاغيم منيم.Oldu kuyun iştə yaylâğım mənimمن اؤلوجهك يولونا گؤمون مني،Mən ölücək yoluna gömün məniباخا دورسون يارا تورپاغيم منيم.Baxa dursun yara torpâğım məniتورپاغيمدان بيته حسرهتله آغاجTorpağımdan bitə həsrətlə ağacقيلا زاري جومله يارپاغيم منيم.Qıla zâri cümlə yarpâğım mənimبو حسهن اوغلو سنين بندهن دورور،Bu Həsənoğlu sənin bəndən dururاونو رد ائتمه! ائي اوزو آغيم منيم.Onu rədd etmə ey üzü âğım mənim----------------------------------------گرچهيه هو
posted by10:16 PM