Wednesday, December 28, 2005
سنگنوشته تركي كلات نوشته شده به امر نادرشاه- كتيبه نادري
ناديرشاه بويروغويلا توركجه يازيلان كلات داش يازيتي - نادير داش يازيتي
Nadir Şah buyruğuyla Türkcə yazılan Kəlat daşyazıtı
اين سنگ نوشته تركي معروف به كتيبه نادري در مدخل در بند ارغون شاه (١) در كلات نادري٬ ملك پدري نادر در دره گز خراسان (٢)٬ پیش از آبادی دربند قرار دارد. اشعار به خط تركي - عربي به سال ١١٥٥-١١٥٧ بر روي صخره بزرگي حك شده است. ارتفاع كتيبه از سطح رودخانه ١٥ متر بوده داراي ٢٤ بيت شعر تركي (٤ مصراع فارسي) است. اشعار متعلق به "گلبن افشار" از شاعران دربار نادر شاه افشار است. در باره وي معلومات گسترده اي وجود ندارد. شعر در ستايش ثناي نادر پسر شمشير است و با حمد خدا شروع مي شود و همچون ديگر آثارش با مرگ او ناتمام مانده است. حكاك اين كتيبه كم نظير در تاريخ اسلامي و تركي دانسته نيست.
بسم الله الرحمن الرحيم و هو الاعلي
ايبتيدا حمد-ي خودا-يي احه‌د-و فرد-ي قديم İbtida həmd-i Xudâ-yi əhəd-u fərd-u qədim
قادير-ي له‌م يزه‌ل-و عاليم-و دانا-و حكيم Qâdir-i ləm yəzəl-u âlim-u dâna-vu həkim
او كي بو كون-و مكاني ياراديب قودرتده‌ن O ki bu kun-u məkanı yaradıb qudrətdən
او كي بو بحر-و بري خلق ائديب شؤوكه‌تده‌ن O ki bu bəhr-u bəri xəlq edib şövkətdən
ايكي عاله‌مده اودور بنده‌لره ياوه‌ر-و يار İki âləmdə odur bəndələrə yâvər-u yar
حيكمه‌تينده‌ن گؤرونور بنده‌له‌ره هر آثار Hikmətindən görünür bəndələrə hər âsar
خلق-ي عاله‌م هامي مؤحتاجدير او درگاهه Xəlq-i âləm hamı möhtâcdır o dərgâhə
او ووروب نور-و مينا٬ كؤوكه‌ب-ي مئهر-و ماهه O vurub nur-u mina kövkəb-i mehr-u mâhə
حمد-ي حقده‌ن سورا اولدو قله‌ميم نور افشان Həmd-i Həqdən sora oldu qələmim nurəfşan
بثنا گستري ختم رسل٬ فخر جهان Be səna gostəri-ye xətm-e rosol fəxr-e cahan
نبي-يي هاشيمي-و احمه‌د-و محمود صيفات Nəbi-yi Hâşimi-yo Əhməd-o Məhmud sifât
كيم خودادان اولا داييم "عليه سلام و صلوات Kim Xudâdan ola dâyim "əleyhə səlam o sələvat
آل-و اصحابينا هم رحمه‌ت-ي بئسيار اولا ا Âl-u əshabına həm rəhmət-i besyâr ola
اولا حق ياوه‌ري هر كيم اولارا يار- اولا Ola Həq yâvəri hər kim olara yâr ola
حمد-ي نئعمه‌ت-ي حقده‌ن سورا٬ با صيدق-ي زبان Həmd-i ne'mət-i Həqdən sora "bâ sidq-i zəban"
فرضدير بنده‌له‌ره مدح-ي شهه‌نشاه-ي جهان Fərzdir bəndələrə mədh-i şəhənşâh-i cahan
او شهه‌نشاه-ي فله‌ك مرته‌بة-يي چرخ-ي سرير O şəhənşâh-i fələk mərtəbə-yi çərx-i sərir
شاه نادير٬ كي آدي تك يوخ٬ ميثل-و نظير Şâh Nâdir ki adı tək yox misl-u nəzir
دئمه‌ك اولماز بو شهه‌نشاه٬ بلكي اولا پئيغه‌مبه‌ر Demək olmâz bu şəhənşah bəlki ola peyqəmbər
يا موقه‌رره‌ب مله‌كيدير اولوب از نوع-ي بشه‌ر Yâ muqərrəb mələkidir olub əz nov'-i bəşər
لئيك چون قودره‌ت-ي حق ظاهير ائديب بيش از پيش Leyk çün qudrət-i Həq zâhir edib biş əz piş
نظه‌ر-ي حق اونا٬ هر كيمسه دئسه حق٬ ديميش - Nəzər-i Həq ona، hər kimsə desə Həq، dəymiş
نيسبه‌ت ايله شره‌ف-و فخر-ي اوجاق-ي تئيمور Nisbət ilə şərəf-u fəxr-i ocâq-i Teymur
حسه‌ب ايله به جهان٬ شاه-ي شهاندير مشهور Həsəb ilə be cahan şâh-i şəhandır məşhur
موصطافا خولق-و مسيحا دم-و يوسيف طلعه‌ت Mustəfa xulq-u Məsiha dəm-u Yusif təl'ət
بوعلي دانيش-و حاته‌م كف-و لوقمان حيكمه‌ت Buəli dâniş-u Hâtəm kəf-u Luqman hikmət
قابيلييه‌تله اونا وئردي خوداوه‌ند-ي كريم Qabiliyyətlə ona verdi Xudâvənd-i Kərim
تاج-و تخت-ي شهي-و عدل-و كره‌م٬ خلق-ي عظيم Tâc-u təxt-i şəhi-yu ədl-u kərəm xəlq-i əzim
هر شرافه‌ت كي دئسه‌م شاه-ي شهاندير كاميل Hər şərâfət ki desəm şâh-i şəhandır kâmil
مرحه‌مه‌تده‌ن اونون الطاف-ي خودادير شاميل Mərhəmətdən onun əltaf-i Xudâdır şâmil
ائعتيقادي (بئله دير ؟) او شه-ي پاكيزه نهاد E'tiqadı belədir o şəh-i pâkizə nəhad
باغلاميش صيدق خداوه‌نده ائده‌رله‌ر بئله ياد Bağlamış sidq Xudâvəndə edərlər belə yâd
اله گيرمه‌ز بئله دئوله‌ت "به سپاه و شمشير Ələ girməz belə dövlət "be sepah o şəmşir
اولا بيلمه‌ز بئله ايقبال "به فضل و تدبير Olabilməz belə iqbal "be fəzl o tədbir
سن ويريبسه‌ن اونا بو سلطه‌نه‌ت-و تخت-و سيپاه Sən veribsən ona bu səltənət-u təxt-u sipah
سن ويريبسه‌ن اونا تاج-و كمه‌ر-و فرر-و كولاه Sən veribsən ona tâc-u kəmər-u fərr-u kulah
دئوله‌تيم حافيظي سنسه‌ن٬ سنه‌دير اومميديم Dövlətim hâfizi sənsən sənədir ümmidim
من سنه باغلاميشام صيدق٬ بودور تأييديم Mən sənə bağlamışam sidq budur tə'yidim
دئوله‌تيم مونكيريني سن (ائله‌دين؟) خوار-و ذليل Dövlətim münkirini sən elədin xâr-u zəlil
دوشمه‌نيم كورلوغونا ياوه‌ر اول٬ ائي ربب-ي جليل Düşmənim korluğuna yâvər ol ey Rəbb-i cəlil!
چونكي صيدقي بئله‌دير حققينه "از روي يقين Çünki sidqi belədir Həqqinə "əz ruy-i yəqin
بو سبه‌بده‌ن اونا الطاف-ي خودا اولدو موعين By səbəbdən ona əltâf-i Xudâ oldu muin
اليني توتدو خوداوه‌ند-ي جهان قودره‌تده‌ن Əlini tutdu Xudâvənd-i cahan qudrətdən
كامياب ائتدي اونو معديله‌ت-و شؤوكه‌تده‌ن Kâmyab etdi onu mə'dilət-u şövkətdən
بخت-و ايقبال ايله هئچ كيم بئله اولماز باقي Bəxt-u iqbal ilə heç kim belə olmaz bâqi
گون كيمي دئوله‌تينه٬ عاله‌مه٬ رؤوشه‌ن باقي Gün kimi dövlətinə aləmə rövşən baqi
شاخ-ي گول نشو-و نوما (بولدو؟) نم-ي فئيضينده‌ن Şax-i gül nəşv-u numa buldu nəm-i feyzindən
كي بو اشعار اولوب مدحسرا "گولبون"ده‌ن Ki bu əş'ar olub mədhsəra "Gülbün"dən
(١)- ارغون: نامي تركي به معناي يوزپلنگ (پوما). در نام بسياري از بزرگان ترك٬ هم براي زنان و هم مردان٬ به تنهايي و يا همراه با كلمه ديگري بكار رفته است مانند: آرغون آقا٬ آرغون آلپ٬ آرغون آتا٬ آرغون آي٬ آرغون خان (از خانان ايلخاني٬ نوه هولاگو خان٬ فرزند آباغا خان)٬ آرغون خاتون (بانوي همخانه هولاگوخان)، آرغون قوجا (از فرماندهان دوره بابر)٬ آرغون نويان و .... نام والي خراسان در دوره چنگيز٬ همچنين نام يكي از مشاوران وي و اوگه‌ده (اوختاي) نيز بوده ا ست.
(٢) - درگز: كلمه اي تركي به معني داس و قداره چمن زني. از ريشه درمه‌ك (ترمه‌ك، تئرمه‌ك، ديرمه‌ك، تيرمه‌ك) به معني جمع كردن، گردهم آوردن. همريشه با دره (محل جمع شدن آب ميان دو بلندي و يا كوه)، دريز (بسته غلات درو شده)، دره‌نه (سبد كوچك براي چيدن ميوه)، دره‌نه‌ك (ظرف چيدن محصول)، درنه‌ك (مجمع و انجمن)، درگي (مجله و مجموعه)، ترگي (سفره)، درله‌مه‌ك (گردآوري)، درمه (گلچين)، درگه (دسته)، دره‌ك (ترگه‌ك تركي قديم به معني بقچه) و درين (عميق) و ..... كلمه درو (كردن) در زبان فارسي نيز وامواژه اي تركي و از همين ريشه است. درگز محل تولد نادرشاه در مملكت افشار يورت (شمال خراسان)، يكي از مراكز قديمي تركهاي آزربايجاني علوي (قزلباش، علي الهي) ميباشد.
posted by10:04 AM
كتيبه تركي حرم حضرت علي در نجف سروده شده به سفارش نادر شاه
اين شعر تركي سروده شده به سفارش نادر شاه٬ با آب طلا و شنگرف نوشته شده و بر سردر ورودي٬ در بالاي ايوا حرم حضرت علي در نجف نصب شده است. سراينده شعر٬ شاعر و رياضيدان ميرزا عبدالرزاق تبريزي جهانشاهي متخلص به نشئه ويا نشاء است كه از احفاد سلطان جهانشاه قاراقويونلو٬ برجسته ترين حاكم دولت تركي-آزربايجاني قاراقويونلو ميباشد. در باره وي در منابع گوناگون ملاحظات و اطلاعات فراواني وجود دارد. نسخه هايي چند از ديوان تركي وي در مراكز مختلف٬ تبريز٬ استانبول٬ تهران و ... موجود است.
تاريخ مطلا ساختن روضه متبركه جناب علي كه حسب الامر بزبان تركي گفته شد.
(بويروق اوزره توركجه سؤيله‌نه‌ن٬ ايديز عليˊنين قوتسال ياتيرينين قيزيلا توتولما ايلايگونو. م.ب)
شه-ي جم حيشمه‌ت-ي دارا درايه‌ت، نادير-ي دؤوران - Şəh-i cəm hişmət-i Dâra dərayet، Nâdir-i dövran
كي تخت-ي دئوله‌ت-ي جمشيده واريثدير جاهان اوزره Ki təxt-i dövlət-i Cəmşid'ə vârisdir cahan üzrə
بده‌خشان لعل-و عوممان اينجيسين وئرميش خراجيندا Bədəxşan lə'l-u Umman incisin vermiş xəracında
گونه‌ش تك حؤكمو نافيذ، موتته‌صيل دريا و كان اوزره Günəş tək hökmü nâfiz müttəsil dərya vü kân üzrə
چكيلمه‌ز كهكه‌شانين يايي تك نققاش اگه‌ر چكسين Çəkilməz kəhkəşânın yayı tək nəqqaş əgər çəksin
ميثال-ي قوووه‌ت-ي بازو-يي ايقبالين كمان اوزره Misâl-i quvvət-i bazu-yi iqbalın kəman üzrə
بوله‌ند ايقبال اولان، اعدالارين دا سربوله‌ند ائيله‌ر Bülən iqbal olan ə'daların da sərbülənd eylər
موكه‌رره‌ر ائيله‌ميش دوشمه‌نله‌رين باشين سينان اوزره Mükərrər eyləmiş düşmənlərin başın sinan üzrə
عه‌يار-ي خاليص-ي كانيني، ائديبدير گون كيمي رؤوشه‌ن -Əyar-i xalis-i kanını، edibdir gün kimi rövşən
قضا جريان ائديب، فرمان كمان-ي عيزز-و شان اوزره Qəza cəryan edib fərmân-i izz-u şân üzrə
كي لازيمدير عليˊنين رؤوضه-يي پاكين طلا ائتمه‌ك Ki lâzimdir Əlinin rövzə-yi pâkın təla etmək
مونه‌ووه‌ردير مقام-ي مئهر داييم آسيمان اوزره Münəvvərdir məqâm-i mehr dâyim âsiman üzrə
زئهي نام-ي هومايون، كيم يازاندا كاتيب-ي قودره‌ت Zehi nâm-i humayun kim yazanda kâtib-i qudrət
گره‌ك توغرا-يي بسم الله چكسينله‌ر نيشان اوزره Gərək tuğra-yi bismillâh çəksinlər nişan üzrə
او كؤوكه‌ب كيم كي افلاك-ي خلافه‌ت ايچره انوارين O kövkəb kim ki əflâk-i xəlafət içrə ənvarın
ساليب چرخ-ي چاهارومدان زمين اوزره، زامان اوزره Salıb çərx-i çaharumdan zəmin üzrə zaman üzrə
اولور مرآت دينين صئيقه‌لي٬ دئوله‌ت بو اوزده‌ندير Olur mər'at dinin seyqəli dövlət bu üzdəndir
قضا تخت-ي خلافه‌ت رسمين ائتميشدير جاهان اوزره Qəza təxt-i xəlafət rəsmin etmişdir cahan üzrə
ووجود-ي تخت اوچون عيللهت گره‌ك ناچار چار اولسون Vucud-i təxt üçün illət gərək nâçar çâr olsun
موه‌خخه‌ر عيللهت-ي غايي اولور ظاهير عه‌يان اوزره Müəxxər illət-i qâyi olur zahir əyan üzrə
سن اول كاميل باهاديرسان٬ گيراميسه‌ن كي حاققيندا Sən ol kâmil bahadırsangirâmisən ki haqqında
دئميش هر جؤوهه‌ري٬ بير قييمه‌ت-ي ناقيص٬ گومان اوزره Demiş hər cövhəri bir qiymət-i naqisgüman üzrə
شها! بي ايختييارام مدح-ي شاهه‌نشاه-ي دؤورانه Şəha biixtiyâram mədh-i şâhənşah-i dövrânə
بو اوزده‌ندير موكه‌رره‌ر ائيله‌ره‌م جاري زبان اوزره Bu üzdəndir mükərrər eylərəm câri zəban üzrə
دليل-ي شؤوكه‌تي بسدير همين نام-ي هومايوني Dəlil-i şövkəti bəsdir həmin nâm-i humayuni
معاني لفظده‌ن ظاهير اولور لؤوح-ي به‌يان اوزره Məâni ləfzdən zâhir olur lövh-i bəyan üzrə
دئييلدير كهكه‌شان تسخير اوچون عزم ايله‌ييب گويا Deyildir kəhkişan təsxir üçün əzm eyləyib guya
كمه‌ند-ي هيممه‌ت-ي والاسين آتميش آسيمان اوزره Kəmənd-i himmət-i vâlâsın atmış âsiman üzrə
ائديب ايجاد چون صانيع، بو شاهه‌نشاه-ي دؤورانين Edib icâd çün Sân'I bu şâhənşah-i dövranın
حوصول-ي مقصه‌دين فرمانينا توأم جهان اوزره Husul-i məqsədin fərmanına to'əm cahan üzrə
ريضا وئردي اونا سولطان-ي روم ايسكه‌ندر-ي ثاني - Riza verdi ona Sultan-i Rum، İskəndər-i Sâni
كي واجيبدير دوعا-يي دئوله‌تي، ايسلامييان اوزره Ki vâcibdir dua-yi dövləti İslâmiyan üzrə
زئهي شؤوكه‌ت كي گر كوففار ايله‌ن عزم ائيله‌سين رزمه Zehi şövkət ki gər küffâr ilən əzm eyləsin rəzmə
چكه‌رله‌ر ميننه‌ت-ي شمشيريني باش اوسته، جان اوزره Çəkərlər minnət-i şəmşirini bâş üstə cân üzrə
صلاح-ي دئوله‌تيني ايسته‌يه‌ن بغداد واليسي Səlah-i dövlətini istəyən Bəğdad vâlisi
چاليب ايتمام اوچون سعي ايله دامانين مييان اوزره Çalıb itmam üçün sə'y ilə damanın miyan üzrə
او صاحيب جاه كيم ذيكر ائتسه‌له‌ر نام-ي گيراميسين O sâhib câh kim zikr etsələr nâm-i giramisinin
ائده‌رله‌ر حمد اسما ايله‌ن، جاري زبان اوزره Edərlər həmd əsmâ ilən câri zəban üzrə
بو خئير امرين موهه‌ييا اولدو چون اسباب-ي ايتمامي Bu xeyr əmrin muhəyya oldu çün asbab-i itmamı
ريضا-يي پاديشاه-ي تاجبه‌خش-ي كامران اوزره Riza-yi pâdişah-i tâcbəxş-i kâmran üzrə
زر-ي نابين عه‌يارين ائتدي اؤز ايخلاصي تك شاهد Zər-i nabın əyarın etdi öz ixlası tək şahid
مويه‌سسه‌ر نقد-ي جان ايله‌ن، موعاديل ايمتاحان اوزره Müyəssər nəqd-i can ilən muadil imtahan üzrə
ملاييك اولدولار همده‌ست-ي اوستادان-ي چابوك دست Məlayik oldular həmdəst-i ustadan-i çabukdəst
طلادان آسيمان ايجاد اولوندو آسيمان اورزه Təladan âsiman icad olundu âsiman üzrə
ضريح اوزره مونه‌ووه‌ر گونبه‌د-ي خورشيد خاصييه‌ت -Zərih üzrə münəvvər günbəd-i xurşid xâsiyyət
سانيرسان قوببه-يي ياقوت-ي احمه‌ردير جينان اوزره Sanırsan qübbə-yi yâqut-i əhmərdir cinan üzrə
گؤيول پرواز ائديب سر طووق-ي زررينين خه‌يال ائيله‌ر Göyül pərvaz edib sərtovq-i zərrinin xəyâl eylər
كي آچميش بال٬ طاووس-ي بئهئشتي آشييان اوزره Ki açmış bâl tâvus-i beheşti âşiyan üzrə
مواذذين بولبول-ي تسبيح خان-و صحن٬ گولشه‌ندير Müəzzin bülbül-i təsbihxân-u səhn gülşəndir
قيزيل گول دسته‌سي، گول دسته‌له‌ر باغ-ي جنان اوزره Qızıl gül dəstəsigüldəstələr bâğ-i cənan üzrə
تمه‌ننا-يي سلاطيندير٬ اوزون سورتمه‌ك بو درگاها Təmənna-yi səlâtindir üzün sürtmək bu dərgâha
زئهي رفعه‌ت كي ايسته‌ر صدر دوشسون آسيتان اوزره Zehi rəf'ət ki istər sədr düşsün âsitan üzrə
دئيه‌ركه‌ن عقل-ي ظاهيربين منه شول قوببه‌دير گويا Deyərkən əql-i zâhirbin mənə şol qübbədir guya
كي اولموشدور طلا-يي نابيله زررين جاهان اوزره Ki olmuşdur təla-yi nâb ilə zərrin cahan üzrə
جه‌وابيم "نشئه "اولدو موره‌صصه‌ع تاريخ-ي ايتماما Cəvabım Nəş'ə oldu mürəssə târix-i itmama
اده‌ب بيل مئهر! ساكين دور! موطاف-ي اينس-و جان اوزره Ədəb bil Mehr! Sâkin dur! Mutaf-i ins-u can üzrə
گرچه‌يه هو!!!
posted by9:54 AM
دو يادبود تركي نويسانده شده توسط نادرشاه افشار: كتيبه نادري كلات و كتيبه سردر حرم حضرت علي در نجف
مئهران باهارلي
سؤزوموز
نادرشاه افشار بنيانگذار دولت تركي-آزربايجاني افشار
١- نادرشاه افشار بنيانگذار دولت تركي-آزربايجاني افشار٬ از معدود حكمرانان داراي خودآگاهي و شعور ملي ترك در تاريخ ايران است و از اين منظر شايد تنها با شاه اسماعيل صفوي٬ جهانشاه قاراقويونلو٬ اوزون حسن آغ قويونلو٬ آغا محمدخان قاجار و.... قابل مقايسه باشد. از اقدامات شخص نادرشاه افشار٬ تدابير مختلفي است كه وي براي حفظ و ارتقاء موقعيت رسميت و دولتي بودن زبان تركي٬ كاربرد در عرصه ديپلماسي و تثبيت آن به عنوان زباني نوشتاري انجام داده است. دوره حاكميت وي همچنان دوره تاثير گسترده زبان تركي بر فارسي و نفوذ و ورود اصطلاحات و واژگان تركي در زبان فارسي است. دولت تركي-آزربايجاني افشاري جايگاهي ممتاز در تاريخ زبان و فرهنگ و تاريخ سياسي-نظامي ترك دارد.
٢- نادرشاه افشار اين آخرين جهانگير ترك٬ علاه بر جهات فوق٬ به لحاظ فرهنگ و تاريخ تركي-آزربايجاني٬ ايران و جهان اسلام از جهات بسيار ديگري نيز داراي اهميت است٬ جنبه هايي كه در تاريخنگاري رسمي معمولا بدانها چندان اشاره اي نميشود. از جمله:
- ايجاد مذهب جعفري (تفسيري از شيعه دوازده امامي متشرعه كه در آن صنف روحاني فاقد قدرت٬ اهميت و قداست است. شيعه جعفري٬ تفسير تركي شيعه دوازده امامي متشرعه است٬ در مقابل شيعه امامي كه تفسير فاسي-عربي آن است و در آن صنف روحاني از قدرت٬ اهميت و قداست ويژه اي برخوردار است)٬
- اقدام براي تقريب و نزديكي مذاهب اسلامي٬
- سعي در ايجاد دولت عرفي (به زبان امروزي لائيك)٬
- متحد نمودن هرچند كوتاه مدت اراضي و هر سه بخش آزربايجان (شمالي در قفقاز٬ جنوبي در ايران و غربي در خاك تركيه امروزي)٬
- تاسيس نيروي دريايي آزربايجان٬
- طراحي پرچم سه رنگ دولت تركي-آزربايجاني افشار و ......
٣- با توجه به تركيب جمعيتي-ملي ايران٬ روند دمكراتيزاسيون و پذيرش چندفرهنگي به عنوان نورمي جهاني و دگرگونيهاي حادثه در كشورهاي همسايه عراق و افغانستان در زمينه رسمي نمودن زبانهاي ملي رايج در اين كشورها٬ كوچكترين شبهه اي وجود ندارد كه در آينده اي بسيار نزديك زبان تركي در ايران نيز يكي از دو زبان رسمي دولت مركزي خواهد شد. عامل ديگري كه رسمي شدن زبان تركي در ايران را به عنوان ضرورت در ميآورد٬ سنت و تداوم تاريخي و آگاهي بر آنهاست. زبان تركي اساسا به طور طبيعي يكي از زبانهاي حكومتي٬ ديني٬ ادبي و نظامي و به عبارت ديگر زباني دولتي در ايران بوده است. بر عكس٬ رسمي شدن انحصاري زبان فارسي در ايران سنتي ريشه دار نبوده٬ بدعتي بسيار ناخوش و گسستي زيانبار در تاريخ و سنن فرهنگي و سياسي اين كشور است.
٤- اكنون ضروري است كه در كوتاهترين مدت٬ به آماده نمودن زمينه هاي مادي و ذهني دولتي شدن زبان تركي در ايران اقدام نمود. و از جمله ميبايست تحقيقات همه جانبه٬ سيستماتيك و دقيق (و نه در نوشته هاي پراكنده و يا مقالات)٬ در باره موقعيت زبان تركي در برهه هاي گوناگون تاريخي انجام شود. مثلا ميتوان پروفيل موقعيت و كاربرد زبان تركي در عرصه هاي گوناگون علمي٬ ادبي٬ درباري٬ نظامي٬ ديني و....را در قالب كتب و جزواتي - و البته براي هر دولت تركي به طور جداگانه و تك تك - (ايلخاني٬ تيموري٬ ايلدنيزلي٬ آغ قويونلو٬ قاراقويونلو٬ صفوي٬ افشار و قاجار ٬...) تهيه نمود. اينگونه بررسيها علاوه بر آماده نمودن زمينه رسمي و دولتي شدن زبان تركي در ايران٬ عاملي در آگاهي مردم و ملل اين كشور به تاريخ واقعيشان و دولتهاي حاكم بر اين سرزمين و فرهنگ يكديگر خواهد بود.
٥-در زير به همين مقصد و به عنوان نمونه هايي از اقدامات نادرشاه براي تقويت و تثبيت زبان نوشتاري تركي٬ دو كتيبه با اشعار تركي نوشته شده به امر وي را نقل ميكنم.
٦-شعرها را با استفاده از منابع مختلف و همراه با الفباي لاتيني تركي باز نوشتم. هنگام بازنويسي اشعار تركي٬ رسم الخطي را كه در سؤزوموز بكار ميبرم اعمال نموده ام. اين به جز چند مورد اختلاف٬ همان رسم الخط تركي مصوبه سمينار اورتوگرافي است. از جمله اين موارد اختلاف اند:
الف- نشان دادن كسره فارسي در تركيبات صفت و موصوف و يا مضاف و مضاف اليه به صورت "-ي٬ -i". يعني در جملات تركي "تخت خلافت" را به شكل "تخت-ي خلافه‌ت Təxt-i xəlafət " نشان ميدهم و نه "تخت-خلافت".
ب- نشان دادن "و" (o) در شعر به صورت "–و٬ -u". يعني "تاج و تخت" در متون تركي را به صورت "تاج-و تخت٬ Tac-u təxt " نشان ميدهم.
پ- و نكته آخر اينكه همه كلمات بيگانه اعم از اروپايي و فارسي و عربي٬ مانوس و يا نامانوس٬ در متون تركي حتي المقدور به طور يكسان با الفباي فونئتيك نوشته ميشوند. يعني به جاي "خدا"٬ "اقبال" و "مهر"٬ به ترتيب "خودا"٬ "ايقبال" و "مئهر" نوشته ميشود.
posted by9:19 AM
Thursday, December 15, 2005
مزار مقدس عباس میرزا، سردار کبیر و نائب السلطنه اصلاح گرای دولت تركى-آذربايجانى قاجار در مشهد ویران شده است
يادبود
محو مقبره عباس ميرزا
دكتر محسن بهشتى سرشتمجموعه اماكن، بيوتات و ابنيه حرم شريف رضوى (مرقد مطهر امام رضا عليه السلام) كه از آن به عنوان آستان قدس رضوى ياد مى شود، قبور و مزار بسيارى از علما، عرفا، مجاهدين و شخصيت ها ى برجسته تاريخ اسلام و ايران را در دل خود جاى داده است كه جز تنى چند، مابقى در تحولات تاريخى و تخريب ها و جابه جايى هاى آن مكان گم و از دايره ديد خارج شده اند. يكى از اين قبور و مزارات مهم، قبر عباس ميرزا فرزند فتحعلى شاه قاجار، سردار بزرگ تاريخ در دو سده اخير ايران است كه در مدخل ورودى رواق گوهرشاد (سمت راست) قرار داشت. نگارنده تا آنجا كه به خاطر دارم (تا چهار سال پيش) در اين محل سنگ نبشته اى تاريخى مربوط به زمان وفات عباس ميرزا با رسم الخط نستعليق و حاوى شرح پاره اى از رشادت ها و مجاهدت هاى آن مرد بزرگ كه به جنگ روس ها و دفع اصحاب تجاوز در منطقه قفقاز شتافته بود، قرار داشت. امسال بنابر عادت مالوف و مسبوق پس از زيارت حضرت رضا (ع) به قصد قرائت فاتحه و نجواى تاريخى با روح بلند آن سردار، به سمت مكان موصوف (قبر عباس ميرزا) رفتم و لكن با كمال تعجب اثرى از سنگ نبشته و مكان قبر نيافتم! به تصور اشتباه و گم كردن محل چندين بار رواق ها و راهروهاى اطراف را درنورديدم اما هربار نااميدتر به محل قبلى و اصلى برگشتم. معلوم شد در نوسازى هاى اخير و در غفلت فراموش نشدنى سنگ نبشته را برداشته و روى آن را با كاشى پوشانده اند!؟ به راستى دستگاه عظيم توليت آستان قدس رضوى را چه شده است كه با آن همه فعاليت هاى فرهنگى كه در كارنامه خود مدعى است اقدام به يك كار غيرفرهنگى و محو قبر عباس ميرزا (نماد مقاومت مردم ايران در قبال تهاجم اجنبى) كرده است؟ به راستى كارگزاران و متوليان آن مجموعه اطلاع ندارند كه آن سردار شجاع به اذن و اجازه فقيه بزرگ زمان خود شيخ جعفر نجفى معروف به كاشف الغطاء به جنگ با ابرقدرت روس رفت و در عنفوان جوانى بر اثر مرارت ها و سختى هاى حاصل از جنگ، جان به جان آفرين تسليم كرد و به ديار باقى شتافت؟ كتيبه و قبر تاريخى عباس ميرزا يادمان سلحشورى ملتى مظلوم اما شجاع در برابر تهاجم اجنبى و نشانه پيوند نسل هاى ايرانى با گذشته پربار و مشعشع آنان بود كه متاسفانه در اين اقدام غيرفرهنگى از بين رفته است. اينك به عنوان تذكار به متوليان اين امر، به قسمتى از اجازه نامه مرحوم كاشف الغطاء خطاب به فتحعلى شاه و عباس ميرزا در رابطه با جهاد عليه روس ها اشاره مى نمايم تا جايگاه آن دلاور و رابطه وى با نهاد دين مشخص گردد. «... پس از حصول موانع ظهور و عدم امكان قيام ما و قيام علما به اين امور جهاد- اذن داده ايم به پادشاه اين زمان و يگانه دوران كه متعرف است به اطاعت ما و سالك است در دفع دشمنان به طريق شريعت ما فتحعلى شاه قاجار حفظه الله مما يخاف و يخشى... و شاهزاده عباس ميرزا ادخله الله فى شفاعتنا و جعله فى الدنيا و الآخره تحت ظلنا و حمايتنا در جمع سپاه براى كسر شوكت كفار...».۱ همه انديشه ورزان و دلسوختگان فرهنگى اين مرز و بوم مشكل «بحران هويت» را براى نسل امروز ايرانى به عنوان ام المشاكل نام مى برند كه راه مقابله با آن اعتلاى معرفت تاريخى و آگاهى دادن نسل جوان به گذشته پربار را طريق شناخت دقيق شخصيت ها و مفاخر تاريخى و تمدن و فرهنگ ايرانى و اسلامى است كه شخصيت هاى فهيم و آگاهى همچون شهيد مطهرى بر آن تاكيد داشته و اهتمام خاص مى ورزيدند.۲
اينجانب به عنوان معلم تاريخ، ضمن انتقاد و اعتراض به اين اقدام نسنجيده كه اميدوارم از سر بى خبرى و عدم شناخت صورت گرفته باشد خواستار احياى مزار و برگشت آن سنگ نبشته تاريخى به محل اول خود بوده تا از اين رهگذر قدمى در جهت خدمت به تاريخ اين مرز و بوم و پيوند نسل هاى ايرانى با پيشينه افتخارآميز آنان برداشته شود.
پى نوشت ها:
۱- ميرزا بزرگ قائم مقام فراهانى، رساله جهاديه، (تبريز: ۱۲۳۴ ق) ص ۲۱-۲۰
۲- به كتاب خدمات متقابل ايران و اسلام رجوع شود.
posted by7:27 AM
